Các công ty xuyên quốc gia kiểm soát gần 90% vốn FDI trên thế giới, điều này phản ánh xu thế tham gia tích cực hơn của các nước vào quá trình toàn cầu hóa, liên kết và hợp tác quốc tế. Thông qua dòng vốn FDI, các quốc gia đang phát triển nói chung và Việt Nam nói riêng nhanh chóng đạt được nhiều thành tựu đáng kể và trở thành một trong những vùng kinh tế năng động, đầy hứa hẹn trên bản đồ thế giới. Bên cạnh những tác động tích cực trên, số liệu thống kê cũng cho thấy, mỗi năm có khoảng 40-50% doanh nghiệp FDI hoạt động và tăng doanh thu, mở rộng hoạt động sản xuất kinh doanh nhưng kê khai lỗ liên tục nhiều năm, thậm chí âm vốn nhằm mục đích trốn thuế thông qua hoạt động chuyển giá, tạo nên tình trạng lỗ giả, lãi thật. Hoạt động chuyển giá, trốn thuế của các doanh nghiệp FDI cũng ngày càng gia tăng về số lượng, độ phức tạp và tinh vi. Đây là một trong những nguyên nhân gây thất thu ngân sách, tạo ra sự cạnh tranh không lành mạnh giữa các doanh nghiệp và tác động tiêu cực đến đến môi trường đầu tư trong nước.

Công tác chống chuyển giá, trốn thuế tại các doanh nghiệp FDI hiện nay chủ yếu do Cơ quan Thuế thực hiện, với một số chế tài, công cụ pháp lý hỗ trợ công tác thanh tra, kiểm tra. Kiểm toán nhà nước cũng đã có nhiều kiến nghị tăng thu ngân sách nhà nước từ hoạt động chuyển giá của đối tượng được kiểm toán. Tuy nhiên, công tác kiểm toán chống chuyển giá, trốn thuế của các doanh nghiệp FDI còn gặp nhiều khó khăn, kết quả kiểm toán chống chuyển giá chủ yếu thông qua việc kiểm toán công tác quản lý thuế tại Cơ quan Thuế.

Đề tài nghiên cứu khoa học cấp cơ sở Xây dựng sổ tay hướng dẫn kiểm tra, đối chiếu việc thực hiện nghĩa vụ thuế áp dụng đối với doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài được tiến hành nhằm nghiên cứu các đặc điểm hoạt động của doanh nghiệp FDI tại Việt Nam, chính sách thuế áp dụng đối với các doanh nghiệp FDI và các hành vi trốn thuế, chuyển giá của doanh nghiệp FDI. Trên cơ sở chuẩn mực kiểm toán, quy trình kiểm toán của Kiểm toán nhà nước và các quy định của pháp luật, sản phẩm của đề tài nhằm cung cấp hướng dẫn về trọng tâm, phương pháp kiểm toán nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả kiểm toán công tác quản lý thu thuế của cơ quan thuế đối với doanh nghiệp FDI.

Đối tượng nghiên cứu của đề tài là các doanh nghiệp FDI qua kiểm tra, đối chiếu thuế khi kiểm toán ngân sách địa phương do Kiểm toán nhà nước khu vực IV chủ trì. Đề tài xem xét việc thực hiện nghĩa vụ thuế áp dụng đối với doanh nghiệp FDI thông qua đối chiếu thuế của doanh nghiệp FDI khi kiểm toán công tác quản lý thu thuế tại cuộc kiểm toán ngân sách địa phương do Kiểm toán nhà nước khu vực IV chủ trì, tập trung nghiên cứu thực trạng công tác quản lý thu thuế đối với doanh nghiệp FDI giai đoạn 2016-2018.

Nội dung nghiên cứu của đề tài gồm 2 chương: Chương 1 - Một số vấn đề lý luận về việc kiểm tra, đối chiếu thuế áp dụng đối với các doanh nghiệp FDI. Chương 2 - Xây dựng sổ tay hướng dẫn kiểm tra, đối chiếu việc thực hiện một số nghĩa vụ thuế áp dụng đối với doanh nghiệp FDI.

Đánh giá về đề tài, các ủy viên phản biện của Hội đồng đánh giá đây là đề tài có ý nghĩa về mặt lý luận và thực tiễn trong kiểm toán lĩnh vực quản lý thu thuế đối với doanh nghiệp FDI. Đề tài được kết cấu rõ ràng, hợp lý. Để đề tài hoàn thiện hơn, Hội đồng nghiệm thu yêu cầu nhóm nghiên cứu làm rõ phạm vi nghiên cứu; rà soát bổ sung nội dung cho phù hợp tiêu đề các mục; bổ sung nội dung đánh giá ưu nhược điểm về hướng dẫn của KTNN trong công tác kiểm tra, đối chiếu thuế; bổ sung làm rõ nội dung về ưu đãi thuế theo từng sắc thuế đối với các doanh nghiệp FDI; bổ sung kiến nghị đối với Nhà nước trong việc hoàn thiện hệ thống quy định pháp luật về thuế và kiến nghị đối với KTNN trong việc kiểm toán, kiểm tra, đối chiếu thuế các doanh nghiệp FDI.

Đề tài được hội đồng xếp loại Khá.

PV