Giải pháp ứng dụng công nghệ thông tin hỗ trợ hoạt động kiểm toán của Kiểm toán nhà nước trong việc thu thập, phân loại các thông tin về đấu thầu được đăng tải trên hệ thống mạng đấu thầu quốc gia

Ngày 17/4/2024 Bộ Tài chính ban hành hệ thống tài khoản kế toán hành chính sự nghiệp kèm theo Thông tư 24/2024/TT-BTC (sau đây gọi tắt là Thông tư 24). Thông tư 24 được ban hành nhằm thay thế 4 thông tư: Thông tư số 107/2017/TT-BTC hướng dẫn chế độ kế toán hành chính, sự nghiệp (sau đây gọi tắt là Thông tư 107); Thông tư số 108/2018/TT-BTC hướng dẫn kế toán dự trữ quốc gia; Thông tư số 79/2019/TT-BTC hướng dẫn chế độ kế toán áp dụng cho ban quản lý dự án sử dụng vốn đầu tư công và Thông tư số 76/2019/TT-BTC hướng dẫn kế toán tài sản kết cấu hạ tầng giao thông, thủy lợi. Bài viết tóm tắt khái quát sự thay đổi của Hệ thống tài khoản kế toán ban hành kèm theo Thông tư 24 so với Thông tư 107. Từ khoá: Thông tư 24/2024/ TT-BTC, Thông tư 107/2017/TT-BTC , Chế độ kế toán hành chính sự nghiệp… 1. Giới thiệu sơ lược Thông tư 24/2024/ TT-BTC hướng dẫn chế độ kế toán hành chính sự nghiệp   Thông tư 24  ban hành ngày 17/4/2024, bắt đầu áp dụng từ 01/01/2025 cho các đối tượng kế toán là cơ quan nhà nước (trừ uỷ ban nhân dân xã, phường, thị trấn sử dụng ngân sách cấp xã) và các đơn vị sự nghiệp công lập (trừ một số đơn vị cụ thể); các tổ chức chính trị, tổ chức chính trị xã hội, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và tổ chức, cơ quan, đơn vị sử dụng ngân sách nhà nước hoặc thực hiện cơ chế tài chính của đơn vị sự nghiệp. Ngoài ra, Thông tư 24 cũng bổ sung đơn vị kế toán là các đơn vị hạch toán phụ thuộc và đầu mối chi tiêu. Về các quy định khái quát như sau: Về chứng từ kế toán: Thông tư 24 không quy định cụ thể mẫu chứng từ mà do đơn vị kế toán chủ động thiết kế theo quy định để phù hợp với yêu cầu quản lý và kế toán của đơn vị. Chứng từ thiết kế đảm bảo phản ánh đúng bản chất nghiệp vụ và đáp ứng các yêu cầu của Luật Kế toán. Thông tư cũng quy định về yêu cầu quản lý chặt chẽ, an toàn đối với các chứng từ kế toán in sẵn hoặc quy định riêng biệt tại các đơn vị kế toán sử dụng theo quy định riêng có liên quan. Về hệ thống tài khoản kế toán: Thông tư 24 ban hành Hệ thống tài khoản kế toán bao gồm các tài khoản trong bảng và các tài khoản ngoại bảng, quy định cụ thể nguyên tắc, nội dung hạch toán các tài khoản. Trường hợp cần bổ sung tài khoản ngang cấp với các tài khoản đã được quy định trong danh mục hệ thống tài khoản kế toán ban hành kèm theo Thông tư này đơn vị phải thực hiện theo quy định tại Luật Kế toán. Về sổ sách kế toán: Thông tư 24 quy định danh mục sổ kế toán, giải thích nội dung và phương pháp ghi sổ kế toán, tuy nhiên không yêu cầu đơn vị thực hiện mẫu biểu bắt buộc để các đơn vị chủ động thiết kế mẫu sổ phù hợp với yêu cầu quản lý. Đặc biệt, Thông tư nhấn mạnh quy định về giá ghi sổ đối với các trường hợp tài sản chưa xác định được giá chính thức là giá tạm tính và thực hiện điều chỉnh khi có giá chính thức. Về báo cáo kế toán: Thông tư 24 quy định 5 mẫu biểu quyết toán kinh phí hoạt động, quy định rõ nội dung mẫu biểu và việc lập các chỉ tiêu báo cáo trong từng mẫu biểu để đảm bảo đầy đủ thông tin, thống nhất việc lập báo cáo. Về báo cáo tài chính: Thông tư 24 quy định cụ thể về đối tượng, mục đích, nguyên tắc yêu cầu lập cũng như kì hạn và thời gian, phương thức cũng như cơ quan nộp đối với báo cáo tài chính và báo cáo quyết toán kinh phí. Thông tư chỉ quy định một mẫu biểu báo cáo lưu chuyển tiền tệ theo phương pháp trực tiếp và bổ sung thêm 2 mẫu biểu thuyết minh chi tiết số liệu tài sản kết cấu hạ tầng đơn vị được giao quản lý nhưng không trực tiếp khai thác, sử dụng (B04a/BCTC) và báo cáo về những thay đổi trong tài sản thuần (B05/BCTC). 2. Khái quát sự thay đổi của hệ thống tài khoản kế toán ban hành theo Thông tư 24 so sánh với hệ thống tài khoản kế toán ban hành kèm theo Thông tư 107 Hệ thống tài khoản ban hành kèm theo Thông tư 24, với 60 tài khoản cấp 1 trong bảng và 20 tài khoản cấp 1 ngoại bảng hệ thống tài khoản này có nhiều thay đổi so với hệ thống tài khoản kế toán ban hành theo Thông tư 107. Không chỉ thay đổi về mặt số lượng tài khoản, tên gọi và cách sắp xếp các tài khoản mà nội dung phản ánh của các tài khoản cũng có nhiều khác biệt, có khối lượng nhiều hơn, bao trùm nhưng cũng linh hoạt hơn để đáp ứng yêu cầu quản lý và tổ chức bộ máy kế toán tinh gọn, hiệu quả, cụ thể: Về tài khoản loại 1 Thông tư 24 có 18 tài khoản cấp 1 tăng 3 tài khoản cấp 1 so với Thông tư 107. Trong đó, bổ sung tài khoản 135 - Phải thu kinh phí được cấp, thay đổi tài khoản 137 - Tạm chi thành phải thu nhận ủy quyền, ủy thác chi trả, bổ sung thêm tài khoản 151 - Hàng mua đang đi đường và tài khoản 172 - Hàng dự trữ quốc gia. Sự thay đổi này nhằm mục đích phục vụ công tác kế toán các loại nguyên vật liệu, công cụ dụng cụ hàng hóa của đơn vị đã mua, đã thuộc quyền quản lý của đơn vị nhưng đang trên đường vận chuyển hoặc đã về đến nhưng chưa kiểm nhận, nhập kho. Về tài khoản loại 2 Theo Thông tư 107, các tài khoản loại 2 được thiết kế để theo dõi và quản lý tài sản cố định của đơn vị và các tài sản dài hạn khác của đơn vị. Trong đó, tài sản cố định được thiết kế theo cách phân loại dựa trên hình thái biểu hiện và mục đích, tính chất sử dụng tương ứng các tài khoản 211 - Tài sản cố định hữu hình (có 7 tài khoản cấp 2 và 10 tài khoản cấp 3 được chi tiết theo mục đích, tính chất sử dụng); tài khoản 213 - Tài sản cố định vô hình và các tài khoản theo dõi khấu hao, tập hợp chi phí xây dựng cơ bản. Trong khi đó theo Thông tư 24, các tài khoản loại 2 nhằm theo dõi nhóm tài khoản tài sản cố định và nhóm tài sản dài hạn khác có cách tiếp cận tài sản cố định dựa trên cách phân loại theo quyền kiểm soát. Do đó, tài sản cố định dược hạch toán trên tài khoản loại 2 bao gồm tài sản cố định của đơn vị và tài sản kết cấu hạ tầng đơn vị trực tiếp khai thác sử dụng cùng với các tài khoản khấu hao, hao mòn, xây dựng cơ bản dở dang. Các tài khoản này đều chỉ mở cấp 2 chi tiết theo hình thái biểu hiện là tài sản cố định hữu hình hoặc tài sản cố định vô hình. Bên cạnh đó, nhóm tài khoản loại 2 của Thông tư 24 cũng bổ sung thêm tài khoản 229 dự phòng tổn thất tài sản và chi tiết cấp 2 cho các đối tượng  hàng tồn kho, khoản phải thu khó đòi và tổn thất đầu tư. Mặc dù số lượng tài khoản loại 2 tăng lên thành 8 tài khoản theo Thông tư 24, tăng lên 2 tài khoản so với Thông tư 107 nhưng có sự sắp xếp và đặt lại tên gọi phù hợp với nhu cầu theo dõi, quản lý và có tính tinh gọn hơn khi hướng tới các đối tượng sử dụng đa dạng và linh hoạt cho các đơn vị hơn. Về tài khoản loại 3 Thông tư 24 bỏ tài khoản 337 - Tạm thu và tài khoản 366 - Các khoản nhận trước chưa ghi thu, bổ sung thêm tài khoản 341 - Phải trả nợ vay và tài khoản 352 - Dự phòng phải trả, tài khoản 356 - Kinh phí điều hoà tập trung, 372 - Kinh phí dự trữ quốc gia. Đổi tài khoản 353 -  Các quỹ đặc thù thành tài khoản 353 - Các quỹ phải trả tương ứng sắp xếp và chi tiết các quỹ thuộc nhóm phải trả bằng 5 tài khoản cấp 2 và 2 tài khoản cấp 3. Sự thay đổi này nhằm phù hợp với những thay đổi về theo dõi, hạch toán và báo cáo các nguồn doanh thu, chi phí xác định kết quả của đơn vị ở các tài khoản loại 4 tới 9 và tích hợp các đối tượng áp dụng Thông tư 108, Thông tư 79 và Thông tư 76 nêu trên. Đặc biệt, việc chuyển đổi các khoản trước kia thuộc nhóm tài khoản quỹ vào nhóm nợ phải trả đã biểu hiện sự phân loại thống nhất và chính xác các khoản phải trả theo đúng định nghĩa là các nghĩa vụ hiện tại phát sinh từ các sự kiện mà việc thanh toán các nghĩa vụ này sẽ làm giảm các nguồn lực của đơn vị. Về tài khoản loại 4 Thông tư 24 tăng số lượng lên 5 tài khoản cấp 1 thay vì 4 tài khoản cấp 1 ban hành kèm theo Thông tư 107, đồng thời có sự  sắp xếp lại nội dung, thay đổi tên gọi cũng như giảm bớt các tài khoản cấp 2 của nhóm tài khoản này. Cụ thể, tài khoản 411 - Nguồn vốn kinh doanh chuyển sang thành 411 - Vốn góp, tài khoản 421 - Thặng dư (thâm hụt) lũy kế không quy định các tài khoản cấp 2 theo từng hoạt động, tài khoản 431 - Các quỹ theo Thông tư 24 chỉ còn quỹ phát triển hoạt động sự nghiệp và quỹ khác thuộc đơn vị thay vì bao gồm cả quỹ khen thưởng, phúc lợi và bổ sung thu nhập, quỹ dự phòng ổn định thu nhập như quy định của Thông tư 107. Tài khoản 468 - Nguồn cải cách tiền lương theo Thông tư 107 được gọi tên đúng tính chất của nguồn này là 468 - Nguồn kinh phí mang sang năm sau, trong đó gồm kinh phí cải cách tiền lương và kinh phí khác. Từ đó, có thể thấy nhóm tài khoản loại 4 theo Thông tư 24 được bố trí, sắp xếp và hướng dẫn hạch toán để phản ánh các tài sản thuần của đơn vị, tức các nguồn lực thuộc về đơn vị được xác định bằng tổng tài sản trừ đi nợ phải trả. Về tài khoản loại 5 Đây là nhóm tài khoản có sự thay đổi lớn tại Thông tư 24 so với Thông tư 107. Tên gọi các tài khoản chuyển đổi từ Thu sang Doanh thu, điển hình như tài khoản 511 - Thu hoạt động do ngân sách nhà nước cấp thành 511 - Doanh thu từ kinh phí ngân sách nhà nước cấp và không qui định tài khoản cấp 2 chi tiết theo khoản chi thường xuyên hay không thường xuyên hay hoạt động khác; tài khoản 512 - Thu viện trợ, vay nợ nước ngoài chuyển thành tài khoản Doanh thu từ kinh phí ngân sách nhà nước cấp và tài khoản 514 - Thu phí được khấu trừ để lại đổi thành tài khoản 514 - Doanh thu từ phí được khấu trừ để lại. Các tài khoản 515, 531 được giữ nguyên, tuy nhiên tài khoản 531 được chi tiết hơn thành các tài khoản cấp 2 tương ứng với nguồn của khoản thu là đơn vị trực tiếp thu hay sử dụng từ ngân sách nhà nước. Thông tư 24 bổ sung thêm tài khoản 518 - Doanh thu từ hoạt động nghiệp vụ. Như vậy, thay vì phản ánh khoản thu, doanh thu của đơn vị như Thông tư 107 thì Thông tư 24 phản ánh doanh thu của đơn vị, nội dung phản ánh các nguồn lực đơn vị thu được trong kì báo cáo làm tăng tài sản thuần của đơn vị, không bao gồm các khoản đơn vị kế toán cấp dưới nhận kinh phí điều hòa tập trung do đơn vị kế toán cấp trên cấp từ quỹ thuộc đơn vị hoặc từ kinh phí mang sang năm sau. Đặc biệt, trong nguyên tắc và hướng dẫn hạch toán các tài khoản loại 5, Thông tư 24 làm rõ và cụ thể doanh thu từ giao dịch không trao đổi và doanh thu từ giao dịch trao đổi. Những nội dung này rất tiệm cận và tương thích với Chuẩn mực Kế toán công Việt Nam số 23 và 09 đã được ban hành. Về tài khoản loại 6 Thông tư 24 thay đổi từ cách tiếp cận chi phí theo từng hoạt động và chi tiết theo tính chất thường xuyên hay không thường xuyên, nội dung chi cụ thể như chi lương, chi vật tư, chi khấu hao… của Thông tư 107 sang tiếp cận thiên về đặc điểm khoản chi tự chủ hay không tự chủ và chi tiết theo nội dung chi cụ thể như chi lương, chi vật tư, chi khấu hao… Do đó, các tài khoản cấp 1 loại 6 của Thông tư 24 có sự thay đổi từ 7 tài khoản xuống còn 6 tài khoản với tên gọi có nhiều thay đổi. Tài khoản 611 - Chi hoạt động thành tài khoản 611 - Chi phí hoạt động không giao tự chủ, tài khoản 612 - Chi từ nguồn viện trợ, vay nợ nước ngoài thay bằng 612 - Chi phí hoạt động giao tự chủ; Thông tư 24 bỏ tài khoản 614 - Chi phí hoạt động thu phí và tài khoản 652 - Chi phí chưa xác định đối tượng chịu chi phí đồng thời lại bổ sung thêm tài khoản 641 - Chi phí bán hàng. Sự thay đổi lớn này nhằm hướng tới phản ánh chi phí tại các đơn vị sự nghiệp và các cơ quan nhà nước, các đơn vị không có hoạt động sản xuất kinh doanh được rõ ràng, thuận tiện và đơn giản hơn. Đồng thời, việc bổ sung tài khoản 641 kết hợp với tài khoản 642 cũng giúp các đơn vị sự nghiệp theo dõi được chi phí của hoạt động sản xuất kinh doanh tách biệt hai khâu bán hàng và quản lý được rõ ràng hơn, do đó sẽ đáp ứng được nhu cầu quản lý tốt, ra quyết định hiệu quả hơn. Tài khoản loại 7 và 8 Nhóm các loại tài khoản này không có sự thay đổi lớn. Thông tư 24 bổ sung thêm tài khoản 812 - Chi phí tài sản bàn giao dành cho các đơn vị được giao mua sắm ấn chỉ, nguyên liệu, vật liệu, công cụ, dụng cụ, tài sản cố định cho toàn ngành khi thưc hiện cấp phát tài sản đã mua sắm cho đơn vị khác hoặc tại ban quản lý dự án đầu tư khi thực hiện bàn giao dự án, công trình hoàn thành cho cơ quan, đơn vị khác quản lý và sử dụng. Việc bổ sung này đáp ứng nhu cầu quản lý của các đơn vị nói trên. Tài khoản loại 9 Thông tư 24 chỉ quy định một tài khoản cấp 1 duy nhất 911 - Xác định kết quả, không chi tiết tài khoản cấp 2 theo từng hoạt đông như Thông tư 107, phù hợp với chủ trương không theo dõi chi tiết cho từng hoạt động trong đơn vị mà chỉ xác định kết quả hoạt động chung của đơn vị. Điều này cũng phù hợp và khắc phục được khó khăn khi thực hiện phân phối kết quả hoạt động vào các quỹ và cho các bên liên quan. Thông tư cũng chỉ rõ các đơn vị hoàn toàn chủ động mở tài khoản chi tiết để theo dõi cho từng hoạt động theo yêu cầu quản lý. Về các tài khoản ngoại bảng Tương ứng với sự thay đổi của các tài khoản trong bảng, 20 tài khoản ngoại bảng được ban hành theo Thông tư 24 thay đổi hầu hết kí hiệu, tên gọi, nội dung cũng như các tài khoản chi tiết. Tuy nhiên cũng như bản chất của 11 tài khoản ngoại bảng được ban hành theo Thông tư 107 thì các tài khoản ngoại bảng được sử dụng cùng mục đích hạch toán các nghiệp vụ kinh tế tài chính phát sinh chưa được hoạch toán vào các tài khoản trong bảng, đồng thời haạch toán nhận và sử dụng kinh phí để theo dõi số liệu phục vụ cho yêu cầu quyết toán kinh phí theo mục lục ngân sách nhà nước theo quy định. Do đó, khi thực hiện kế toán, các đơn vị dựa vào tính chất nghiệp vụ và nhu cầu quản lý để sử dung các tài khoản ngoại bảng thích hợp. 3. Kết luận Chế độ kế toán hành chính, sự nghiệp mới được Bộ Tài chính ban hành theo Thông tư 24, áp dụng từ năm 2025, bên cạnh những quy định mới đối với công tác kế toán trong các đơn vị hành chính, sự nghiệp thì sự thay đổi hệ thống tài khoản kế toán theo Thông tư 24 áp dụng từ 01/01/2025 đặt ra yêu cầu nghiên cứu, áp dụng và thực hiện thay đổi nhiều đối với kế toán các đơn vị hành chính sự nghiệp. Nhưng dựa trên sự phân tích khái quát trên có thể thấy những thay đổi là cần thiết và phù hợp, hiệu quả hơn đối với các đơn vị. Những thay đổi này dẫn tới yêu cầu đặt ra hiện nay đối với các đơn vị kế toán hành chính, sự nghiệp là cần nghiên cứu, tổ chức thực hiện tốt các quy định của Thông tư trong thực tiễn hoạt động nói chung và công tác kế toán của các đơn vị nói riêng. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Thông tư 24/2024/TT-BTC hướng dẫn chế độ kế toán hành chính, sự nghiệp; 2. Thông tư số 107/2017/TT-BTC hướng dẫn chế độ kế toán hành chính, sự nghiệp; 3. Https://vcsvietnam.com/bai-viet/che-do-ke-toan-hanh-chinh-su-nghiep-moi-ban-hanh-va-quy-dinh-ve-su-dung-phan-mem-trong-cong-tac-ke-toan. Tác giả: Ths. Nguyễn Thị Cảnh Hoa, Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường Hà Nội (Theo Tạp chí Nghiên cứu khoa học kiểm toán, tháng 9/2024)

Nguyễn Giang Sơn Phó Kiểm toán trưởng KTNN khu vực VII Trong những năm qua, với mục tiêu trở thành công cụ hữu hiệu của Đảng và Nhà nước, góp phần làm minh bạch nền tài chính quốc gia, Kiểm toán nhà nước đã và đang tiếp tục đi sâu vào kiểm toán các lĩnh vực có nhiều rủi ro, được dư luận xã hội và cử tri cả nước quan tâm nhằm góp phần hoàn thiện thể chế, phát hiện và ngăn chặn các sai phạm trong quản lý tài chính, tài sản công, trong đó công tác kiểm toán việc quản lý, sử dụng đất đai do các doanh nghiệp nhà nước nắm giữ luôn được xác định là nhiệm vụ trọng tâm. Từ thực tiễn các hoạt động kiểm toán của Ngành, các quy định của pháp luật, kinh nghiệm quốc tế trong hoạt động kiểm toán, bài viết nhằm đưa ra một số đánh giá công tác kiểm toán việc quản lý, sử dụng đất đai do các doanh nghiệp nhà nước nắm giữ, qua đó chỉ ra kết quả đạt được, những tồn tại, hạn chế và nguyên nhân để đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng kiểm toán việc quản lý, sử dụng đất đai do các doanh nghiệp nhà nước nắm giữ. Từ khóa: Đất đai, kiểm toán, Kiểm toán nhà nước. Improving the quality of audits on the management and use of land held by state-owned enterprises In recent years, with the goal of becoming an effective tool of the Party and the State, contributing to the transparency of national finance, the State Audit Office of Vietnam has been continuing to delve into auditing areas with high risks, which are of interest to public opinion and voters nationwide, aiming to contribute to perfecting the institution, detecting and preventing violations in the management of public finance and assets, in which auditing the management and use of land held by state-owned enterprises has always been identified as a key task. From the practical audit activities, legal regulations, international experience in audit activities, the article aims to provide some assessments of the audit work on the management and use of land held by state-owned enterprises, thereby pointing out the results achieved, the shortcomings, limitations and causes to propose solutions to improve the quality of audits on the management and use of land held by state-owned enterprises. Keywords: Land, audit, State Audit Office of Vietnam.  1. Sự cần thiết phải nâng cao chất lượng kiểm toán việc quản lý, sử dụng đất đai do các doanh nghiệp nhà nước nắm giữ Quản lý và sử dụng đất đai hiệu quả là nhiệm vụ quan trọng, quyết định đến sự phát triển một cách bền vững của nền kinh tế, đảm bảo mục tiêu ổn định chính trị - xã hội. Do lịch sử để lại và là lực lượng vật chất quan trọng, then chốt của kinh tế nhà nước, có vai trò là công cụ hỗ trợ Nhà nước giữ vững ổn định kinh tế vĩ mô, định hướng, điều tiết, dẫn dắt thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, khắc phục các “khuyết tật” của cơ chế thị trường, thực hiện công bằng xã hội nên các doanh nghiệp nhà nước đã và đang được giao quản lý, sử dụng số lượng diện tích đất rất lớn vào hoạt động sản xuất kinh doanh. Tuy nhiên, khu vực kinh tế này vẫn chưa thể hiện tốt vị thế của mình, chưa phát huy được lợi thế về nắm giữ nguồn lực đất đai trong thực hiện sứ mệnh được giao. Kết quả kiểm toán của Kiểm toán nhà nước thời gian qua cho thấy: Hệ thống chính sách, pháp luật về quản lý, sử dụng đất đai và sắp xếp, cổ phần hóa, thoái vốn nhà nước tại doanh nghiệp còn thiếu ổn định, chưa đồng bộ và chậm được sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện, trong đó nhiều nội dung còn bất cập, chưa đáp ứng được yêu cầu thực tiễn và có kẽ hở để các tổ chức và cá nhân liên quan trục lợi, tham nhũng, lãng phí trong quản lý và sử dụng đất đai; việc thực hiện sắp xếp lại, xử lý nhà, đất của các doanh nghiệp do Nhà nước nắm giữ 100% vốn điều lệ, công ty cổ phần và công ty trách nhiệm hữu hạn hai thành viên trở lên do Nhà nước nắm giữ trên 50% vốn điều lệ chậm được triển khai và có nhiều vướng mắc ảnh hưởng đến việc quản lý, sử dụng đất cũng như quá trình cổ phần hóa, thoái vốn của doanh nghiệp. Việc quản lý, sử dụng đất đai của các doanh nghiệp nhà nước còn nhiều hạn chế, sai phạm và chia làm 04 nhóm sai phạm, cụ thể: (1) Về thực hiện thủ tục pháp lý về đất đai: Tình trạng đất hồ sơ pháp lý đất đai không đầy đủ, chưa có quyết định giao đất, giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, hợp đồng thuê kéo dài nhiều năm. Sau quá trình sắp xếp, tái cơ cấu, cổ phần hóa, nhiều doanh nghiệp nhà nước chưa thực hiện kê khai, đăng ký cấp lại giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, ký lại hợp đồng thuê đất phù hợp với tên pháp nhân hiện tại. Nhiều diện tích được Nhà nước giao đất trước thời điểm Luật Đất đai 2013 có hiệu lực thi hành theo hình thức không thu tiền sử dụng đất hoặc được công nhận như đất giao không thu tiền hoặc đã hết thời hạn được giao đất có thu tiền sử dụng đất nhưng chưa làm thủ tục với các cơ quan nhà nước có thẩm quyền để chuyển sang hình thức thuê đất theo quy định mới. Tại nhiều doanh nghiệp, thông tin trên các tài liệu pháp lý về đất đai không thống nhất nhưng doanh nghiệp chưa rà soát và thực hiện các thủ tục xin gia hạn, điều chỉnh kịp thời theo quy định. Tại nhiều doanh nghiệp, diện tích đất thực tế có chênh lệch với hồ sơ pháp lý nhưng chưa được rà soát, kiểm kê, đo đạc, xác định nguyên nhân chênh lệch làm cơ sở kê khai, đăng ký biến động về đất đai, thực hiện các thủ tục điều chỉnh theo quy định. Nhiều trường hợp doanh nghiệp cổ phần hóa không xây dựng, phê duyệt phương án sử dụng đất khi cổ phần hóa; (2) Về sử dụng đất của doanh nghiệp: Nhiều diện tích đất của doanh nghiệp nhà nước và các đơn vị thành viên không hoặc chậm đưa vào sử dụng, quá thời hạn đầu tư thực hiện dự án hoặc để hoang hóa, lãng phí. Nhiều doanh nghiệp để xảy ra tình trạng đất bị tranh chấp, lấn chiếm kéo dài nhiều năm, chưa giải quyết triệt để. Một số doanh nghiệp sử dụng đất không đúng mục đích sử dụng đất đã được Nhà nước giao, cho thuê.  Một số dự án chuyển đổi nhà xưởng, cơ sở sản xuất sang đất xây dựng nhà ở, văn phòng, trung tâm thương mại của doanh nghiệp nhà nước không xuất phát từ quy hoạch xây dựng hay quy hoạch sử dụng đất đã được duyệt hoặc phương án sử dụng đất khi cổ phần hóa mà ngược lại, hợp thức hóa làm căn cứ để điều chỉnh quy hoạch và cập nhật vào quy hoạch. Một số doanh nghiệp sử dụng đất thuộc các kết cấu hạ tầng đường bộ, đường sắt, hàng không, cảng biển vào hoạt động sản xuất kinh doanh, hợp tác, liên doanh, liên kết nhưng chưa xây dựng và trình cơ quan có thẩm quyền phê duyệt Đề án khai thác tài sản theo quy định. Một số doanh nghiệp nông, lâm nghiệp thực hiện giao khoán đất cho công nhân, hộ dân trên địa bàn còn tồn tại, hạn chế như: giao khoán không đúng đối tượng; không quy định cụ thể về quản lý sản phẩm giao khoán; hồ sơ giao nhận khoán không đầy đủ, hợp đồng giao khoán không chặt chẽ, không thực hiện đo đạc, cắm mốc giới cụ thể khi giao khoán… dẫn đến bị người dân tranh chấp, bị lấn chiếm, tự chuyển nhượng đất của doanh nghiệp; (3) Về thực hiện các giao dịch kinh tế liên quan đến đất đai: Một số doanh nghiệp sản xuất phi nông nghiệp, thương mại, dịch vụ nhận chuyển nhượng đất trồng lúa, đất nông lâm nghiệp, đất làm muối của cá nhân khi chưa được phép của cơ quan nhà nước có thẩm quyền. Nhiều trường hợp góp vốn thành lập doanh nghiệp hoặc hợp tác, liên doanh kinh doanh bằng quyền sử dụng đất nhưng không có giấy chứng nhận quyền sử dụng đất theo quy định. Khi xác định giá trị quyền sử dụng đất để chuyển nhượng, góp vốn, cổ phần hóa còn có trường hợp không tính hoặc tính thiếu giá trị quyền sử dụng đất, dẫn đến giá đất xác định thấp hơn giá thị trường; (4) Về thực hiện nghĩa vụ tài chính với Nhà nước liên quan đến đất: Nhiều diện tích đất của doanh nghiệp nhà nước mặc dù đã sử dụng nhiều năm nhưng chưa được cơ quan nhà nước có thẩm quyền quản lý thu, ký hợp đồng thuê đất điều chỉnh đơn giá thuê đất. Có trường hợp xác định sai căn cứ tính tiền sử dụng đất, tiền thuê đất, phương pháp xác định giá đất không phù hợp. Nhiều doanh nghiệp thực hiện kê khai tiền thuê đất, thuế sản xuất phi nông nghiệp, tiền sử dụng đất chưa đầy đủ như: áp dụng đơn giá đất để tính tiền sử dụng đất không đúng, tính tiền sử dụng đất không phù hợp với diện tích, thời điểm được giao đất; sử dụng đất được Nhà nước giao không thu tiền sử dụng đất, đất thuộc các kết cấu hạ tầng vào sản xuất kinh doanh nhưng không kê khai, nộp tiền thuê đất; áp dụng chính sách miễn, giảm tiền thuê đất, khấu trừ tiền sử dụng đất không đúng đơn giá, diện tích; xác định thuế giá trị gia tăng, thuế thu nhập doanh nghiệp, thuế trước bạ của hoạt động bất động sản không kịp thời, đầy đủ theo quy định. Có trường hợp được hưởng các ưu đãi đầu tư, trong đó có các ưu đãi về miễn giảm thuế thu nhập doanh nghiệp, tiền thuê đất nhưng cho thuê lại đất, góp vốn bằng quyền thuê đất không mục đích sử dụng đất theo giấy chứng nhận đầu tư, hợp đồng thuê đất. 2. Định hướng và giải pháp nâng cao chất lượng kiểm toán việc quản lý, sử dụng đất đai do các doanh nghiệp nhà nước nắm giữ 2.1. Định hướng Việc tiếp tục đẩy mạnh kiểm toán việc quản lý, sử dụng các nguồn lực của doanh nghiệp nhà nước, trong đó nguồn lực đất đai là một nhiệm vụ trọng tâm, có ý nghĩa hết sức quan trọng đối với Kiểm toán nhà nước. Việc kiểm toán về quản lý, sử dụng đất đai do doanh nghiệp nhà nước nắm giữ cần đáp ứng được các yêu cầu sau: Một là, Kiểm toán nhà nước cần bám sát chủ trương, đường lối của Đảng về quản lý, sử dụng đất đai. Trong giai đoạn từ năm 2017 trở lại đây, Đảng ta đã ban hành nhiều chủ trương, đường lối về quản lý, sử dụng đất đai, trong đó có các nội dung về quản lý, sử dụng đất đai của doanh nghiệp nhà nước, điển hình là Nghị quyết số 12-NQ/TW ngày 03/6/2017 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII về tiếp tục cơ cấu lại, đổi mới, nâng cao hiệu quả doanh nghiệp nhà nước và các chủ trương của Đảng về doanh nghiệp nhà nước; Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII ngày 01/02/2021 của Đảng Cộng sản Việt Nam; Nghị quyết số 18-NQ/TW ngày 16/6/2022 của Ban Chấp hành Trung ương khóa XIII về tiếp tục đổi mới, hoàn thiện thể chế, chính sách, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý và sử dụng đất, tạo động lực đưa nước ta trở thành nước phát triển có thu nhập cao. Hai là, đảm bảo tính minh bạch, trách nhiệm giải trình và quản lý, quản trị tốt của các cơ quan, tổ chức, đơn vị được giao quyền quản lý, sử dụng đất đai, tài nguyên. Trên cơ sở đó kiến nghị xử lý trách nhiệm tập thể, cá nhân liên quan, kiến nghị các cơ quan có thẩm quyền kịp thời ngăn chặn và xử lý các hành vi lợi dụng, vi phạm pháp luật, tham nhũng, tiêu cực, góp phần phòng ngừa, loại bỏ nguy cơ và hành vi vi phạm pháp luật trong quản lý, sử dụng đất đai. Đồng thời,  nâng cao năng lực quản lý nhà nước về đất đai,  đáp ứng yêu cầu, cũng như việc thực thi nghiêm các chính sách, pháp luật đất đai, không để các cá nhân, tổ chức lợi dụng, tham nhũng, trục lợi, gây thất thoát, lãng phí trong quản lý và sử dụng đất đai. Ba là, thúc đẩy hệ thống quản lý, quản trị tài chính, tài sản quốc gia nói chung và đất đai, tài nguyên nói riêng của cả nước cũng như trong từng cơ quan, đơn vị, tổ chức một cách hợp lý và lành mạnh. Thông qua hoạt động kiểm tra hệ thống quản lý, quản trị tài chính, tài sản công, Kiểm toán nhà nước cung cấp những thông tin, báo cáo hợp lý, đáng tin cậy cho đơn vị được kiểm toán, các cơ quan quản lý nhà nước, công chúng nhằm đảm bảo tính minh bạch, sự toàn vẹn của hệ thống tài chính, tài sản công - trong đó có đất đai, từ đó nâng cao nhận thức về những rủi ro liên quan đến việc lợi dụng, lạm dụng quyền lực, tham ô, lãng phí, không tuân thủ pháp luật trong quản lý đất đai, việc sử dụng kém hiệu quả các nguồn lực đất đai quốc gia. Bốn là, kịp thời phát hiện những hạn chế, bất cập, chồng chéo, thiếu thống nhất, thiếu đồng bộ những kẽ hở, lỗ hổng của cơ chế, chính sách, pháp luật về đất đai, là nguyên nhân gây tình trạng quản lý lỏng lẻo, bị lợi dụng mang lại lợi ích cho cá nhân, lợi ích nhóm, tham nhũng, trục lợi, gây thất thoát, lãng phí, kém hiệu quả trong quản lý và sử dụng đất đai. Qua đó kiến nghị kịp thời khắc phục những “lỗ hổng” về cơ chế, chính sách, tăng cường kỷ cương, kỷ luật trong quản lý, quản trị và sử dụng đất đai; kiến nghị các giải pháp để hoàn thiện cơ chế, chính sách, pháp luật nhà nước góp phần phòng ngừa, loại bỏ nguy cơ lợi dụng quyền lực, quan liêu, tham nhũng, tiêu cực và các hành vi vi phạm pháp luật trong lĩnh vực đất đai, tài nguyên. 2.2. Giải pháp nâng cao chất lượng kiểm toán việc quản lý, sử dụng đất đai do các doanh nghiệp nhà nước nắm giữ 2.2.1. Các giải pháp đối với Kiểm toán nhà nước (1) Hoàn thiện và áp dụng chính sách, văn bản hướng dẫn chuyên môn nghiệp vụ kiểm toán việc quản lý, sử dụng đất đai trong lĩnh vực doanh nghiệp Cho đến nay, Kiểm toán nhà nước chưa có hướng dẫn chuyên môn về mục tiêu, nội dung, phương pháp, kỹ thuật kiểm toán việc quản lý, sử dụng đất đai trong lĩnh vực doanh nghiệp. Hướng dẫn kiểm toán doanh nghiệp hiện nay chưa đề cập đến nội dung kiểm toán công tác quản lý, sử dụng đất đai. Do đó, để nâng cao chất lượng kiểm toán, Kiểm toán nhà nước cần nghiên cứu, bổ sung hướng dẫn chuyên môn về mục tiêu, nội dung, phương pháp, kỹ thuật kiểm toán việc quản lý, sử dụng đất đai trong lĩnh vực doanh nghiệp. Bài viết đề xuất việc hướng dẫn nội dung kiểm toán chủ yếu đối với công tác quản lý, sử dụng đất đai do các doanh nghiệp nhà nước nắm giữ gồm các nội dung, cụ thể: - Kiểm toán việc thực hiện thủ tục pháp lý về đất đai với Nhà nước. - Kiểm toán việc sử dụng đất của doanh nghiệp. - Kiểm toán việc thực hiện các giao dịch kinh tế liên quan đến đất đai. - Kiểm toán việc thực hiện nghĩa vụ tài chính với Nhà nước liên quan đến đất đai. (2) Hoàn thiện công tác tổ chức thực hiện kiểm toán - Đổi mới cách thức tổ chức kiểm toán theo hướng tăng cường các cuộc kiểm toán chuyên đề trong kế hoạch kiểm toán trung hạn và hằng năm nhằm đi sâu đánh giá một số khía cạnh, vấn đề trọng yếu trong quản lý, sử dụng đất đai của doanh nghiệp nhà nước. - Chi tiết hóa nội dung kiểm toán đất đai trong kế hoạch kiểm toán tổng quát của đoàn kiểm toán và kế hoạch kiểm toán chi tiết của các tổ kiểm toán để bảo đảm tính phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh cụ thể cuộc kiểm toán. - Tăng cường đánh giá rủi ro có sai sót trọng yếu trong công tác lập kế hoạch kiểm toán và thực hiện kiểm toán. - Thực hiện đa dạng, nhiều phương pháp, thủ tục thu thập bằng chứng kiểm toán. - Sử dụng cộng tác viên là chuyên gia, nhà khoa học, nhà quản lý trong nước và ngoài nước trong lĩnh vực địa chính, đất đai. - Sử dụng công nghệ viễn thám trong công tác quản lý, sử dụng đất. - Thực hiện nghiêm túc, chặt chẽ công tác kiểm soát chất lượng kiểm toán trong tất cả các khâu, bước của quy trình kiểm toán. (3) Hoàn thiện công tác đào tạo, bố trí nhân sự đoàn kiểm toán Các giải pháp đã nêu ở trên sẽ không thể được thực thi hiệu quả nếu thiếu đi yếu tố con người. Do đó, giải pháp mang tính chất “kỹ thuật” cần song hành với giải pháp về mặt “nhân lực”. Nâng cao chất lượng, trình độ của đội ngũ Kiểm toán viên nhà nước vẫn luôn là nền tảng cho mọi giải pháp để nâng cao hiệu quả kiểm toán, nhất là với lĩnh vực kiểm toán quản lý, sử dụng đất đai vốn rất đặc thù và có tính phức tạp cao. Một số giải pháp về mặt nhân lực cụ thể: - Nghiên cứu, bổ sung và cập nhật nội dung kiểm toán công tác quản lý, sử dụng đất trong chương trình đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng kiểm toán doanh nghiệp. Hiện nay, các tài liệu bồi dưỡng kỹ năng kiểm toán doanh nghiệp đang tập trung đào tạo các nội dung kiểm toán báo cáo tài chính. Nội dung kiểm toán đất đai trong các tài liệu đào tạo lĩnh vực khác lại chủ yếu tiếp cận từ giác độ kiểm toán tại các cơ quản lý nhà nước. Do đó, việc xây dựng tài liệu đào tạo cho Kiểm toán viên nhà nước về nội dung kiểm toán đất đai gắn liền với lĩnh vực doanh nghiệp là hết sức cần thiết và nên tập trung vào một số nội dung sau: Thứ nhất, Kiểm toán nhà nước nên cân nhắc, nghiên cứu việc phối hợp, hợp tác, thuê ngoài các chuyên gia, giảng viên có uy tín trong lĩnh vực đất đai đến từ các bộ ngành, cơ sở đào tạo trong nước để biên soạn tài liệu và tổ chức giảng dạy. Việc biên soạn tài liệu giảng dạy hiện nay của Kiểm toán nhà nước hầu như dựa trên kinh nghiệm, trí tuệ của đội ngũ công chức, người lao động của các đơn vị trực thuộc Kiểm toán nhà nước. Những tài liệu giảng dạy do Kiểm toán nhà nước biên soạn trong thời gian qua đã đạt được những kết quả rất đáng kể, có mức độ bao phủ rộng về đề tài, đảm bảo phong phú về nội dung và có tính chuyên sâu trong kiến thức. Tuy nhiên, khi xét đến chủ đề quản lý, sử dụng đất đai trong doanh nghiệp nhà nước là một chủ đề có phạm vi rất rộng và phức tạp thì những tài liệu được xây dựng nội bộ sẽ không tránh khỏi những hạn chế mang tính cố hữu, chủ quan do xuất phát từ góc nhìn của đơn vị đi kiểm tra, kiểm toán và có thể chưa cập nhật kịp thời những vấn đề thời sự phát sinh trong thực tiễn quản lý, điều hành của doanh nghiệp. Thứ hai, tài liệu đào tạo cần hạn chế việc chỉ trích dẫn và liệt kê lại các quy định sẵn có trong các văn bản quy phạm pháp luật do các quy định này thường xuyên được sửa đổi, bổ sung, thay thế; đồng thời tăng cường số lượng ví dụ minh họa trong hệ thống bài tập và câu hỏi ôn tập để Kiểm toán viên nhà nước có điều kiện thực hành, kiểm tra và vận dụng kiến thức của cá nhân. Thông qua các ví dụ cụ thể trong giáo trình và trong hệ thống câu hỏi ôn tập, Kiểm toán viên nhà nước có thể bước đầu vận dụng, áp dụng các quy định của hệ thống văn bản pháp luật vào trong những tình huống sát hơn với thực tế. Thứ ba, nội dung bồi dưỡng đào tạo cần phù hợp với nền tảng chuyên môn của từng đối tượng học viên. Như đã đề cập, một tỷ lệ đáng kể các Kiểm toán viên nhà nước thực hiện kiểm toán đối tượng doanh nghiệp có xuất phát điểm chuyên ngành đào tạo tại cấp bậc đại học và sau đại học chủ yếu về kinh tế và chưa được đào tạo cơ bản về công tác quản lý, sử dụng đất. Theo đó, chương trình đào tạo cần được bố trí thành nhiều cấp độ với nội dung nâng cao dần để Kiểm toán viên nhà nước có thể hiểu và từng bước có cách vận dụng, áp dụng thủ tục kiểm toán phù hợp. - Tăng cường hoạt động tự đào tạo nội bộ, tọa đàm chia sẻ, trao đổi kinh nghiệm trong và ngoài ngành về công tác quản lý, sử dụng đất đai tại các doanh nghiệp nhà nước. Nhằm bổ sung, hỗ trợ cho công tác giảng dạy, bồi dưỡng mang tính chính tắc thì việc tổ chức các hoạt động tự đào tạo nội bộ, chia sẻ, trao đổi kinh nghiệm là rất cần thiết và hữu ích. Các hoạt động này có thể được tổ chức dưới các hình thức đa dạng, phong phú, phù hợp tùy điều kiện về không gian, thời gian của các đơn vị thuộc Kiểm toán nhà nước, chẳng hạn như: tự đào tạo nội bộ trong các đơn vị chủ trì kiểm toán; tọa đàm chia sẻ, trao đổi kinh nghiệm với các đơn vị trong và ngoài ngành. - Bố trí hài hòa giữa Kiểm toán viên nhà nước có kinh nghiệm với Kiểm toán viên nhà nước chưa có kinh nghiệm kiểm toán quản lý, sử dụng đất đai trong các cuộc kiểm toán doanh nghiệp nhà nước. (4) Ứng dụng công nghệ thông tin trong thực hiện kiểm toán Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin, tạo nền tảng cho quá trình chuyển đổi phương pháp kiểm toán truyền thống sang phương pháp kiểm toán hiện đại dựa trên dữ liệu số là một trong những nội dung quan trọng trong Chiến lược phát triển Kiểm toán nhà nước đến năm 2030 được Ủy ban Thường vụ Quốc hội phê duyệt tại Nghị quyết số 999/2020/UBTVQH14 ngày 16/9/2020. Việc tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin vào hoạt động kiểm toán nói chung, kiểm toán quản lý, sử dụng đất do doanh nghiệp nhà nước nắm giữ nói riêng sẽ giúp Kiểm toán nhà nước thích ứng với cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ 4, góp phần đưa Kiểm toán nhà nước tham gia tích cực vào sự phát triển của nền kinh tế số. Mặt khác, tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong quá trình kiểm toán sẽ giúp Kiểm toán viên nhà nước, các tổ kiểm toán, đoàn kiểm toán thu thập đầy đủ hơn các bằng chứng kiểm toán thích hợp, đảm bảo tính khách quan, đúng đắn, trung thực của số liệu được kiểm toán, rút ngắn thời gian kiểm toán, giảm thiểu rủi ro phát sinh. Một số giải pháp tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin vào kiểm toán quản lý, sử dụng đất do doanh nghiệp nhà nước nắm giữ có thể triển khai là: (1) Xây dựng và tích hợp dữ liệu về đất đai của các doanh nghiệp nhà nước vào quá trình phát triển Hệ thống hạ tầng dữ liệu của Kiểm toán nhà nước; (2) Liên thông, kết nối với các nguồn dữ liệu bên ngoài về quản lý, sử dụng đất; (3) Nghiên cứu ứng dụng công nghệ trí tuệ nhân tạo và dữ liệu lớn trong kiểm toán quản lý, sử dụng đất đai. (5) Các giải pháp khác - Tăng cường hiệu lực, hiệu quả công tác đôn đốc, theo dõi tình hình thực hiện kiến nghị kiểm toán liên quan đến quản lý, sử dụng đất đai của doanh nghiệp nhà nước thông qua việc: + Thiết lập kênh thông tin liên lạc thường xuyên với các doanh nghiệp nhà nước được kiểm toán, cơ quan đại diện vốn nhà nước tại doanh nghiệp và các bộ, ngành, trong đó có nội dung theo dõi, đôn đốc tình hình thực hiện kiến nghị kiểm toán. + Thực hiện nghiêm quy trình theo dõi, đôn đốc việc thực hiện kiến nghị kiểm toán; tổng hợp và tổ chức thảo luận, tọa đàm trao đổi định kỳ giữa các cơ quan đơn vị liên quan về vấn đề còn khó khăn, vướng mắc trong quá trình theo dõi thực hiện kiến nghị nhằm đề ra biện pháp kịp thời, giảm thiểu yếu tố chủ quan ảnh hưởng đến hiệu quả công tác theo dõi tình hình thực hiện kiến nghị kiểm toán. - Đẩy mạnh nghiên cứu khoa học, tọa đàm, chia sẻ kinh nghiệm làm cơ sở định hướng hoàn thiện công tác tổ chức kiểm toán việc quản lý, sử dụng đất đai, trong đó tập trung vào những vấn đề mới phát sinh, tiềm ẩn nguy cơ tham nhũng, lãng phí và các kẽ hở, lỗ hổng của cơ chế, chính sách, pháp luật nhằm tham gia sâu hơn vào việc xây dựng chính sách, pháp luật cũng như kiến nghị giải pháp hoàn thiện bất cập của chế độ chính sách về đất đai. Tăng cường ứng dụng kết quả nghiên cứu, tọa đàm, chia sẻ kinh nghiệm vào thực tiễn để nâng cao chất lượng công tác kế hoạch và tổ chức thực hiện các cuộc kiểm toán về đất đai. 2.2.2. Các giải pháp bên ngoài ngành (1) Công tác phối hợp với các cơ quan quản lý nhà nước liên quan đến quản lý, sử dụng đất đai Kiểm toán nhà nước cần tăng cường mối quan hệ phối hợp công tác với các cơ quan quản lý nhà nước khác thông qua các hoạt động: kết nối, chia sẻ dữ liệu về đất đai, quy hoạch, việc thực hiện các nghĩa vụ đối với ngân sách nhà nước; hỗ trợ, tham vấn chuyên môn trong quá trình kiểm toán; đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, tập huấn, phổ biến chính sách, pháp luật, chia sẻ kinh nghiệm quản lý; tổ chức theo dõi thực hiện kiến nghị kiểm toán; tham gia hoàn thiện cơ chế, chính sách về đất đai… để nâng cao chất lượng, hiệu lực, hiệu quả kiểm toán. Việc tăng cường phối hợp công tác không chỉ đơn thuần mang lại lợi ích cho riêng Kiểm toán nhà nước mà còn góp phần đảm bảo tính minh bạch, trách nhiệm giải trình, nâng cao năng lực quản lý nhà nước về đất đai của từng cơ quan, đơn vị, tổ chức. (2) Công tác phối hợp với các cơ quan thanh tra, kiểm tra Kiểm toán nhà nước đã xây dựng quy chế phối hợp công tác và tổ chức làm việc với Thanh tra Chính phủ, các địa phương khi xây dựng kế hoạch kiểm toán hằng năm nhưng do phạm vi, đối tượng thanh tra, kiểm tra, kiểm toán rộng, trong đó nhiều nội dung, đối tượng chưa thể xác định cụ thể khi xây dựng kế hoạch kiểm toán năm nên thời gian qua, việc xử lý trùng lắp, chồng chéo cũng còn những hạn chế nhất định. Do đó, giải pháp tiềm năng đem lại lợi ích cho các bên có thể được cân nhắc, xem xét là xây dựng cơ sở dữ liệu chung giữa các cơ quan thanh tra, kiểm tra, kiểm toán, trong đó có nội dung thanh tra, kiểm tra, kiểm toán về quản lý, sử dụng đất đai. Cơ sở dữ liệu có thể bao gồm các (nhóm) thông tin cơ bản như: Tên đối tượng thanh kiểm tra, niên độ được kiểm tra, các tồn tại chính phát hiện qua thanh tra, kiểm tra. Ở cấp độ cao hơn, cơ sở dữ liệu dùng chung có thể lưu giữ kết quả thanh kiểm tra với những đối tượng chi tiết như từng đơn vị thành viên, từng vị trí đất qua từng thời kỳ. Việc xây dựng cơ sở dữ liệu dùng chung góp phần mang lại các lợi ích: - Giảm thiểu chồng chéo trong việc lập kế hoạch thanh tra, kiểm toán giữa các đơn vị, đảm bảo việc thanh tra, kiểm tra, kiểm toán không ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp theo tinh thần Nghị quyết số 18-NQ/TW ngày 25/10/2017 của Ban Chấp hành Trung ương khóa XII. - Các cơ quan có thể được sử dụng kết quả thanh tra, kiểm tra, kiểm toán của cơ quan khác như một nguồn thông tin hữu ích để tham khảo, bổ trợ cho việc thu thập bằng chứng cũng như có góc nhìn đánh giá mang tính khách quan khi đưa ra đánh giá, kết luận về cùng một vấn đề. (3) Công tác phối hợp với các doanh nghiệp nhà nước nắm giữ đất đai Với sự định hướng của Chính phủ, hoạt động chuyển đổi số đang diễn ra mạnh mẽ tại hầu hết doanh nghiệp nhà nước, điển hình như tại VIETTEL, EVN, PVN, VNPT... Công nghệ số đã và đang trở thành cơ hội, công cụ để các doanh nghiệp thay đổi căn bản cách thức vận hành, mô hình kinh doanh và cung cấp các giá trị mới cho khách hàng. Hiện nay, tại nhiều doanh nghiệp, hầu hết công việc quản trị, điều hành hoạt động sản xuất kinh doanh đều đã được thực hiện trong môi trường số và sự kết nối, liên thông với hệ thống công nghệ thông tin của các cơ quan, tổ chức bên ngoài như thuế, bảo hiểm xã hội, ngân hàng… Các thông tin tài chính, tài sản, giao dịch, sản xuất kinh doanh... của doanh nghiệp đang từng bước được tạo lập, lưu trữ bằng dữ liệu điện tử, thay cho dữ liệu giấy tờ, tài liệu. Đây vừa là cơ hội, vừa là thách thức để Kiểm toán nhà nước phải thay đổi và thích ứng để thực hiện nhiệm vụ. Vì vậy, thời gian tới, Kiểm toán nhà nước cần tiếp tục đẩy mạnh hơn nữa việc kết nối, liên thông dữ liệu với các doanh nghiệp nhà nước để chia sẻ, kết nối các thông tin về tài chính, đất đai của doanh nghiệp, cũng như các dữ liệu về kết quả kiểm toán, tình hình thực hiện kiến nghị kiểm toán.   TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 2013;  2. Các Nghị quyết của Ban chấp hành Trung ương Đảng các khóa;  3. Chiến lược phát triển Kiểm toán nhà nước đến năm 2030 được ban hành kèm theo Nghị quyết số 999/2020/UBTVQH14 ngày 16/9/2020 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội;  4. Luật Kiểm toán nhà nước số 81/2015/QH13 ngày 24/6/2015;  5. Luật Doanh nghiệp qua các thời kỳ;  6. Luật Đất đai số 45/2013/QH13 ngày 29/11/2013; số 31/2024/QH15 ngày 18/01/2024;  7. Báo cáo về hoạt động đầu tư, quản lý, sử dụng vốn nhà nước tại doanh nghiệp của Chính phủ báo cáo kỳ họp 6, Quốc hội khóa XV;  8. Hệ thống Chuẩn mực kiểm toán của Kiểm toán nhà nước;  9. Đề cương kiểm toán quản lý đất đai trong, sau cổ phần hóa giai đoạn 2011-2017 tại Quyết số 2051/QĐ-KTNN ngày 18/10/2018;  10. Hướng dẫn kiểm toán doanh nghiệp ban hành kèm theo Quyết định số 244/QĐ-KTNN ngày 08/3/2021 của Tổng Kiểm toán nhà nước;  11. Hướng dẫn và thực hiện kiểm toán chuyên đề “Công tác quản lý nhà nước về đất đai giai đoạn 2017-2021 tại một số địa phương” và “Việc quản lý, sử dụng đất đai trong và sau quá trình cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước giai đoạn 2011-2017”;  12. Một số báo cáo kiểm toán liên quan;  13. Quản lý đất đai ở Việt Nam 1980-2020, Nguyễn Đình Bồng (2012), Nhà xuất bản chính trị Quốc gia, Hà Nội.

TS. Vũ Thị Sen, Khoa Kinh tế - Trường Đại học Tây Bắc Sinh viên Lò Thị Xuân, K63ĐHKT- Khoa Kinh tế - Trường Đại học Tây Bắc     Bài viết sử dụng phương pháp nghiên cứu định tính kết hợp với phương pháp nghiên cứu định lượng thông qua phỏng vấn sâu và khảo sát 71 người trong ban giám đốc và các kế toán doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Sơn La về việc sử dụng hóa đơn điện tử. Kết quả nghiên cứu đã chỉ ra tác động tích cực của sử dụng hóa đơn điện tử trong công tác kế toán tại các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Sơn La sau 2 năm triển khai thực hiện rộng rãi theo quy định. Đồng thời, qua đó cũng cho thấy một số khó khăn, vướng mắc trong việc áp dụng hóa đơn điện tử vào công tác kế toán của doanh nghiệp trên địa bàn. Từ đó, bài viết đề xuất một số giải pháp, khuyến nghị xuất phát từ thực tiễn nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng hóa đơn điện tử trong công tác kế toán tại các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Sơn La. ​ Từ khóa: Hóa đơn, hóa đơn điện tử, công tác kế toán, công nghệ thông tin. ​ Evaluating the effects of e-invoice implementation on accounting practices in Son La businesses ​ This study employs a mixed-methods approach, combining qualitative and quantitative research through in-depth interviews and a survey of 71 executives and accountants in Son La province to investigate the impact of electronic invoicing on accounting practices. The findings indicate positive effects of electronic invoicing on accounting work in Son La enterprises after two years of widespread implementation, while also highlighting some challenges and limitations. Based on the empirical findings, the study proposes several solutions and recommendations to enhance the effectiveness of electronic invoicing in accounting. ​ Keywords: Invoice, electronic invoice, accounting work, information technology.   1. Giới thiệu ​ Kế toán là một trong những hoạt động chịu ảnh hưởng mạnh mẽ của công nghệ thông tin. Theo Phan Lê Trang & cộng sự (2022), ứng dụng công nghệ thông tin trong kế toán nhằm: Nâng cao năng suất lao động, cải thiện chất lượng công việc, nâng cao hiệu quả kinh doanh và tính hữu hiệu trong công tác kế toán. Từ đó, đã làm thay đổi vai trò của kế toán trong thu thập, xử lý, phân tích thông tin kế toán. Trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0, tổ chức công tác kế toán trong doanh nghiệp từng bước có những chuyển biến tích cực. Hiện nay, việc ứng dụng hoá đơn điện tử trong doanh nghiệp đã trở lên quen thuộc trong giao dịch mua, bán hàng hóa dưới sự hỗ trợ của máy tính, phần mềm từ đó thúc đẩy việc ứng dụng công nghệ thông tin trong kế toán. ​ Theo Nghị định số 123/2020/NĐ-CP: Hóa đơn điện tử là hóa đơn được thể hiện ở dạng dữ liệu điện tử do tổ chức, cá nhân bán hàng hóa, cung cấp dịch vụ lập, ghi nhận thông tin bán hàng hóa, cung cấp dịch vụ, ký số, ký điện tử theo quy định bằng phương tiện điện tử, bao gồm cả trường hợp hóa đơn được khởi tạo từ máy tính tiền có kết nối chuyển dữ liệu điện tử với cơ quan thuế. Ngày 17/9/2021, Bộ Tài chính đã chính thức ban hành Thông tư 78/2021/TT-BTC quy định những nội dung mới, quan trọng về hóa đơn điện tử như: Lộ trình triển khai áp dụng hóa đơn điện tử, ký hiệu mẫu hóa đơn điện tử, xử lý hóa đơn điện tử sai sót... Theo thông tư này, các doanh nghiệp bắt buộc sử dụng hóa đơn điện tử từ ngày 01/7/2022. ​ Hóa đơn điện tử mang lại tác động tích cực tới công tác kế toán của doanh nghiệp nói riêng và hoạt động tổng thể của doanh nghiệp nói chung. Việc triển khai hóa đơn điện tử đã mang lại hiệu quả thiết thực về thời gian và tiết kiệm chi phí cho doanh nghiệp; đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác quản lý kinh doanh, hạch toán kế toán nâng cao hiệu quả sản xuất, kinh doanh, chất lượng dịch vụ và tăng khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp. Qua đó, ban quản trị có thể theo dõi thường xuyên tình hình hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp. Từ đó, đưa ra những quyết định tối ưu cho doanh nghiệp. Việc sử dụng hóa đơn điện tử trước hết đảm bảo việc luân chuyển hoá đơn trở nên thuận tiện và an toàn, tiết kiệm thời gian phát hành, đơn giản hóa việc quản lý tìm kiếm hóa đơn phù hợp với công tác kế toán, đối chiếu số liệu và các tranh chấp liên quan đến hoá đơn. ​ Hóa đơn điện tử giúp nâng cao hiệu quả công tác kế toán của doanh nghiệp. Ngày càng nhiều doanh nghiệp nhận ra những lợi ích ưu việt mà hóa đơn điện tử mang lại, đặc biệt là trong công tác kế toán doanh nghiệp. Việc sử dụng hóa đơn điện tử giảm thiểu những hạn chế, bất cập của hóa đơn giấy truyền thống, đồng thời hiện đại hóa quy trình hoạt động của bộ phận kế toán.Theo nghiên cứu của Phạm Hữu Trị (2019), việc sử dụng hóa đơn điện tử trong doanh nghiệp giúp tiết kiệm thời gian, chi phí, hữu ích, thuận tiện, an toàn, đem lại hiệu quả quản lý. Phạm Thị Thu Huyền (2022) cũng khẳng định việc sử dụng hóa đơn điện tử sẽ giúp doanh nghiệp tiết kiệm đáng kể chi phí hoạt động của doanh nghiệp, cụ thể là chi phí in ấn và lưu trữ. Theo Nguyễn Thị Thu Trang (2018), thì việc sử dụng hóa đơn điện tử giúp doanh nghiệp tiết kiệm được thời gian (giảm tới 70% các bước quy trình phát hành và 90% các tranh chấp liên quan đến hóa đơn, rút ngắn tới 99% thời gian thanh toán, quản lý hóa đơn, tiết kiệm 80% chi phí cho mỗi hóa đơn). ​ Hóa đơn điện tử mang lại lợi ích cho hoạt động tổng thể của doanh nghiệp. Không chỉ mang lại lợi ích cho công tác kế toán, hóa đơn điện tử còn tác động tích cực tới hiệu quả hoạt động tổng thể của doanh nghiệp. Việc sử dụng hóa đơn điện tử giúp doanh nghiệp tiết kiệm chi phí phát hành, vận chuyển, bảo quản, lưu trữ hóa đơn, giảm thiểu thủ tục hành chính cũng như đảm bảo độ chính xác và an toàn cao, tránh tình trạng hóa đơn bị làm giả. ​ Tỉnh Sơn La nằm ở khu vực Tây Bắc, có nền kinh tế đa dạng với nhiều loại hình doanh nghiệp hoạt động trong các lĩnh vực như nông nghiệp, chế biến thực phẩm, du lịch và thương mại, chế tạo máy, dịch vụ... Nông nghiệp là lĩnh vực chủ lực, nổi tiếng với các sản phẩm nông sản như chè, cà phê, và các loại trái cây. Nhiều doanh nghiệp đã đầu tư vào sản xuất và chế biến nông sản, giúp nâng cao giá trị kinh tế, chủ yếu là doanh nghiệp nhỏ và vừa, nhiều doanh nghiệp có quy mô nhỏ, tập trung vào sản xuất và chế biến nông sản. Theo thống kê trên cổng thông tin điện tử tỉnh Sơn La đến ngày 10/11/2023 tổng số doanh nghiệp đăng ký hoạt động trên địa bàn tỉnh là 3.444 doanh nghiệp, với tổng vốn đăng ký là 53.804 tỷ đồng. ​ Để hoạt động của các doanh nghiệp trong địa bàn Tỉnh ngày càng hiệu quả, công tác kế toán thực hiện tốt vai trò, nhiệm vụ của mình trong bối cảnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa thì việc tìm hiểu và xử lý các tình huống, khó khăn, ảnh hưởng của việc áp dụng hóa đơn điện tử vào công tác kế toán tại các doanh nghiệp là hết sức cần thiết. ​ Bài viết sử dụng phương pháp nghiên cứu định tính kết hợp với phương pháp nghiên cứu định lượng thông qua phỏng vấn sâu và khảo sát các đối tượng liên quan đến phát hành và tiếp nhận hóa đơn điện tử trong doanh nghiệp gồm: Ban giám đốc, kế toán trong doanh nghiệp nhằm xin ý kiến phản hồi về hiệu quả sau hơn 2 năm triển khai sử dụng rộng rãi hóa đơn điện tử trên địa bàn tỉnh Sơn La. Kết quả thu được này sử dụng cho việc phân tích, đánh giá thực trạng ứng dụng hóa đơn điện tử trong công tác kế toán tại các doanh nghiệp trên địa bàn. Đồng thời, nghiên cứu thu thập các ý kiến tư vấn, góp ý làm cơ sở đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả ứng dụng hóa đơn điện tử và ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác kế toán tại các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Sơn La. ​ 2. Hiệu quả ứng dụng hóa đơn điện tử trong công tác kế toán tại các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Sơn La ​ Bài viết dựa trên kết quả nghiên cứu, đánh giá của 71 phiếu khảo sát, trong đó có 4,2% đối tượng trả lời là Giám đốc, Phó Giám đốc doanh nghiệp, 58% là kế toán trưởng và phụ trách kế toán, 38% là kế toán viên trong các loại hình doanh nghiệp. Đối tượng lựa chọn khảo sát được chọn ngẫu nhiên, đảm bảo việc thu thập ý kiến khách quan, trung thực của doanh nghiệp về vấn đề sử dụng hóa đơn điện tử trong công tác kế toán. Đối tượng trả lời khảo sát có 35% thuộc loại hình doanh nghiệp thương mại và dịch vụ; 48% thuộc lĩnh vực xây dựng và sản xuất công nghiệp; 17% doanh nghiệp thuộc lĩnh vực nông nghiệp. ​ Tổng số phiếu phát ra đối với các đối tượng trả lời phiếu trên khoảng hơn 100 doanh nghiệp, gửi phiếu thông qua đường link bảng hỏi đến khoảng 350 người. Kết quả thu về 71 phiếu trả lời, các phiếu đảm bảo yêu cầu sử dụng là 71 phiếu, chiếm 21%. ​ Thời gian thực hiện khảo sát cho nghiên cứu từ tháng 7/2024 đến tháng 9/2024. ​ Bài viết đã sử dụng công cụ thống kê mô tả và biểu đồ để phân tích kết quả đánh giá hiệu quả sử dụng hóa đơn điện tử trong công tác kế toán tại các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Sơn La như sau: ​ Về đánh giá mức độ ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác kế toán tại doanh nghiệp ​ Từ kết quả thống kê khảo sát cho thấy có 96% doanh nghiệp được khảo sát đã ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác kế toán (trong đó có 75% doanh nghiệp ứng dụng một phần công nghệ thông tin vào công tác kế toán, 21% doanh nghiệp biết sử dụng công nghệ thông minh, trí tuệ nhân tạo vào công tác kế toán doanh nghiệp) và có 100% doanh nghiệp đã sử dụng hóa đơn điện tử vào công tác kế toán tại doanh nghiệp. ​ Các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Sơn La đánh giá về lợi ích của sử dụng hóa đơn điện tử: 85% doanh nghiệp của tỉnh Sơn La đánh giá hóa đơn điện tử mang lại tất cả các lợi ích như: Tiết kiệm chi phí, dễ quản lý, tiết kiệm thời gian, hữu ích, thuận tiện; 15% doanh nghiệp đánh giá hóa đơn điện tử mang lại một hoặc một số lợi ích cho doanh nghiệp như trên. Ngoài ra, gần 90% người được khảo sát đánh giá hóa đơn điện tử ứng dụng trong công tác kế toán phù hợp với các đặc điểm doanh nghiệp như: Phù hợp với mọi quy mô và đặc điểm của bộ máy kế toán; phù hợp với mọi yêu cầu xử lý và cung cấp thông tin, yêu cầu tích hợp dữ liệu và lập báo cáo tài chính; phù hợp với mọi yêu cầu xử lý và cung cấp thông tin, yêu cầu tích hợp dữ liệu lên sổ và lập báo cáo tài chính. ​ Sơn La là một tỉnh miền núi, các doanh nghiệp đóng trên địa bàn tỉnh có điều kiện tiếp nhận công nghệ thông tin còn hạn chế nhất định so với các thành phố lớn hoặc các tỉnh đồng bằng. Tuy nhiên, với kết quả khảo sát thu được trên đây cho thấy công tác truyền thông và triển khai đồng bộ, mạnh mẽ ứng dụng hóa đơn điện tử cho các doanh nghiệp và tổ chức trên địa bàn tỉnh đã thực hiện một cách sâu rộng. Các doanh nghiệp đã nhận thức và ứng dụng bước đầu cho thấy hiệu quả, doanh nghiệp đã thấy rõ những lợi ích và sự phù hợp của sử dụng hóa đơn điện tử trong giao dịch và hạch toán kế toán của doanh nghiệp. ​ Về đánh giá tác động của hóa đơn điện tử đến năng suất, chất lượng lao động và hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp     Biểu đồ 1: Đánh giá hiệu quả của ứng dụng hóa đơn điện tử đến năng suất, chất lượng lao động và hiệu quả kinh doanh   Kết quả khảo sát thu được theo Biểu đồ 1 cho thấy 83,1% ban giám đốc và kế toán doanh nghiệp đều nhận thức và thấy rõ hiệu quả ứng dụng hóa đơn điện tử đã có tác động lên mọi mặt hiệu quả của doanh nghiệp như: Giúp doanh nghiệp nâng cao năng suất lao động, cải thiện chất lượng công tác kế toán, nâng cao hiệu quả kinh doanh và hóa đơn điện tử là công cụ hữu hiệu, dễ sử dụng trong công tác kế toán. 17% doanh nghiệp nhận thức và đánh giá hiệu quả của hóa đơn điện tử đạt được một trong các khía cạnh hiệu quả trên đây. Điều này cho thấy sự đánh giá cao của ban giám đốc và kế toán các doanh nghiệp về hiệu quả của hóa đơn điện tử mang lại khi được đưa vào sử dụng trong thời gian qua. ​ Đánh giá về yếu tố bên trong của doanh nghiệp ảnh hưởng đến chất lượng ứng dụng hóa đơn điện tử trong công tác kế toán     Biểu đồ 2: Yếu tố bên trong của doanh nghiệp ảnh hưởng đến chất lượng ứng dụng hóa đơn điện tử trong công tác kế toán   Kết quả nghiên cứu trên cho thấy cho thấy 80,3% ban giám đốc và các kế toán đánh giá có 4 yếu tố bên trong ảnh hưởng đến chất lượng ứng dụng hóa đơn điện tử trong doanh nghiệp là: Trình độ của nhân viên đáp ứng việc ứng dụng hóa đơn điện tử trong công tác kế toán; trang thiết bị, cơ sở hạ tầng của doanh nghiệp đáp ứng việc ứng dụng hóa đơn điện tử trong công tác kế toán; quy mô, địa vị, chính sách, chế độ kế toán mà doanh nghiệp đăng ký áp dụng.   Đánh giá yếu tố bên ngoài ảnh hưởng lớn nhất đến việc ứng dụng hóa đơn điện tử trong công tác kế toán:   Biểu đồ 3:Yếu tố bên ngoài ảnh hưởng lớn nhất đến ứng dụng hóa đơn điện tử trong công tác kế toán doanh nghiệp   Kết quả từ Biểu đồ 3 cho thấy sự đa dạng hơn về quan điểm đánh giá các yếu tố bên ngoài ảnh hưởng lớn nhất đến chất lượng ứng dụng hóa đơn điện tử trong công tác kế toán doanh nghiệp. Trong đó, 40,8% ý kiến cho rằng do sự tác động của lãnh đạo, nhân viên của đối tác có ảnh hưởng lớn nhất đến việc ứng dụng hóa đơn điện tử trong công tác kế toán; 52,1% ý kiến cho rằng ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác kế toán là một xu hướng của xã hội nên việc ứng dụng hóa đơn điện tử là tất yếu; 21,1% đánh giá ảnh hưởng lớn là từ tác động theo các doanh nghiệp có quy mô lớn, doanh nghiệp có uy tín; 22,5% đánh giá do sự ảnh hưởng lớn từ truyền thông. Kết quả này cho thấy để việc triển khai áp dụng một chế độ chính sách như chính sách sử dụng hóa đơn điện tử hiện nay sẽ rất cần có sự tác động và tham gia từ nhiều bên nhằm đem lại hiệu quả trong triển khai và thực hiện.   Đánh giá về tính năng vượt trội khi sử dụng hóa đơn điện tử: Gần 90% ban giám đốc và kế toán doanh nghiệp được khảo sát đánh giá hóa đơn điện tử có tất cả những tính năng vượt trội như: Đảm bảo tốc độ xử lý nhanh, ổn định; Đảm bảo tính bảo mật và an toàn dữ liệu; Đảm bảo tính linh hoạt; Đảm bảo độ tin cậy và chính xác cao.   Đánh giá về sự hài lòng của các doanh nghiệp tỉnh Sơn La về việc sử dụng hóa đơn điện tử hiện nay cho thấy: Trên 97% người được hỏi đánh giá hài lòng và rất hài lòng với việc sử dụng hóa đơn điện tử, 2,8% người được hỏi đánh giá tương đối hài lòng và không có ai trả lời là không hài lòng. Điều này cho thấy chủ trương và chính sách áp dụng hóa đơn điện tử hiện nay trong bối cảnh yêu cầu đặt ra trong tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin, công nghệ số vào các hoạt động kinh tế xã hội trong đó có công tác kế toán là cần thiết với thực tiễn. Do đó, cho thấy chủ trương, chính sách và thực tiễn triển khai thực hiện phù hợp, nhận được sự ủng hộ cao của cộng đồng doanh nghiệp vì tính hiệu quả và tính hữu ích trong thực tiễn áp dụng.   Bên cạnh những thành tựu, kết quả đạt được trong ứng dụng hóa đơn điện tử vào hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp và công tác kế toán như trên, đến nay quá trình áp dụng hóa đơn điện tử tại các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Sơn La cũng vẫn còn có những hạn chế, khó khăn nhất định. Cụ thể: Trên 90% doanh nghiệp được khảo sát cho thấy doanh nghiệp từng bị vướng mắc về hệ thống mạng internet hay gặp sự cố mạng kém hoặc không ổn định, dẫn đến đôi khi việc cập nhật dữ liệu trên hóa đơn điện tử còn chưa kịp thời, chưa đảm bảo cho hoạt động thông suốt của doanh nghiệp. Đây cũng là khó khăn lớn nhất mà doanh nghiệp gặp phải, nguyên nhân là do đường truyền mạng internet của doanh nghiệp trang bị chưa đáp ứng được yêu cầu sử dụng công nghệ số hiện tại hoặc có một số doanh nghiệp đóng trên địa bàn vùng sâu, vùng xa của các xã, huyện miền núi bị hạn chế về địa hình hiểm trở nên sóng internet không ổn định, vì vậy, dẫn đến khó khăn này xảy ra thường xuyên với doanh nghiệp làm ảnh hưởng không nhỏ đến hoạt động giao dịch và thanh toán trong doanh nghiệp.   Ngoài ra, có đến gần 30% ý kiến khảo sát cho biết doanh nghiệp từng gặp vấn đề hoặc sự cố nảy sinh khi sử dụng hóa đơn điện tử mà nhân viên kế toán lúng túng, chưa biết cách xử lý, giải quyết. Nguyên nhân do việc sử dụng hóa đơn điện tử được triển khai rộng rãi đến các doanh nghiệp được hơn 2 năm, với một số kế toán doanh nghiệp chưa quen tình huống mới phát sinh, kỹ năng của một số kế toán còn hạn chế nên đôi khi bị lúng túng trong một số trường hợp xử lý sai sót hóa đơn.   Bên cạnh đó, doanh nghiệp cũng có những lo ngại về rủi ro gặp phải khi sử dụng hóa đơn điện tử như: 86% người trả lời khảo sát còn lo lắng rủi ro về tính bảo mật của doanh nghiệp, có thể bị sao chép thông tin khi thông tin hóa đơn điện tử được truyền dưới dạng điện tử, có thể bị đối tượng xấu xâm nhập, chiếm quyền kiểm soát hoặc lấy cắp thông tin; 4% lo lắng bị sai lệch thông tin khi tiếp nhận hoặc thiết lập hóa đơn điện tử cho khách hàng, do không trực tiếp cung cấp thông tin để nhận kiểm tra trực tiếp như hóa đơn giấy trước đây; 20% lo lắng về gian lận trong giao nhận hàng hóa, khi có người cố tình ngụy tạo hóa đơn điện tử trên web giả để lừa giao nhận hàng hóa giả, không đúng giao dịch.   Ban giám đốc và các kế toán doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh cũng đưa ra những nhận định về xu hướng ứng dụng hóa đơn điện tử trong thời gian tới với bối cảnh phát triên mạnh mẽ của công nghệ thông tin như: 82% doanh nghiệp cho rằng việc áp dụng hóa đơn điện tử sẽ ngày càng được áp dụng một cách đồng bộ, toàn diện; 18% doanh nghiệp cho rằng việc ứng dụng hóa đơn điện tử kết hợp với công nghệ AI trong công tác kế toán để nâng cao hiệu quả hạch toán sẽ được ứng dụng tại doanh nghiệp của họ trong thời gian tới. Từ kết quả này cho thấy, mặc dù là 1 tỉnh miền núi vùng Tây Bắc luôn được coi là vùng trũng về điều kiện tiếp cận phát triển kinh tế xã hội, nhưng những nhận định về xu hướng ứng dụng hóa đơn điện tử trong thời gian tới tại các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Sơn La đã bắt kịp theo xu hướng chung của cả nước, điều này cho thấy tác động của ứng dụng công nghệ thông tin trong lĩnh vực kế toán thông qua ứng dụng sử dụng hóa đơn điện tử là rất lớn.   3. Một số giải pháp, khuyến nghị nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng hóa đơn điện tử trong công tác kế toán tại các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Sơn La   Sau hơn 2 năm triển khai thực hiện rộng rãi đến 100% các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Sơn La, kết quả cho thấy đánh giá tích cực từ ban giám đốc và các kế toán viên chỉ ra lợi ích và sự hài lòng ở mức cao, trong đó tỷ lệ rất hài lòng chiếm đến 56,3%. Tuy vậy, một số băn khoăn, lo lắng, vướng mắc trong quá trình sử dụng hóa đơn điện tử cần tiếp tục được tháo gỡ trong thời gian tới nhằm tăng cường hiệu quả, từ đó tác động thuận lợi cho công tác tổ chức thực hiện khâu chứng từ ban đầu vào tổ chức công tác kế toán trong doanh nghiệp trên địa bàn Tỉnh. Do đó, bài viết đề xuất một số giải pháp, khuyến nghị cần thực hiện như sau:   Một là, để đảm bảo sự hoạt động liên tục trong việc phát hành, tiếp nhận, sử dụng hóa đơn điện tử trong công tác kế toán hiệu quả hơn thì yêu cầu đặt ra là doanh nghiệp phải tăng cường đầu tư, nâng cấp đường truyền mạng internet, nâng cấp trang thiết bị, cơ sở hạ tầng phục vụ cho việc khởi tạo, xuất, gửi và lưu trữ hóa đơn đáp ứng được yêu cầu sử dụng. Đảm bảo sự đồng bộ, phù hợp về đường truyền internet, cấu hình máy tính và hệ thống máy chủ trong doanh nghiệp.   Hai là, cần nâng cao trình độ của nhân viên kế toán, tăng cường nhận thức và kỹ năng về công nghệ thông tin. Đây là giải pháp có ý nghĩa quyết định trong việc ứng dụng thành công công nghệ thông tin và sử dụng hóa đơn điện tử ngày càng có hiệu quả trong doanh nghiệp. Dù doanh nghiệp có trang bị hệ thống trang thiết bị hiện đại hay chọn nhà cung cấp dịch vụ tốt về hóa đơn điện tử nhưng nếu nhân viên kế toán không đủ kỹ năng hoặc hiểu biết về công nghệ và quy trình ứng dụng hóa đơn điện tử đồng bộ trong hạch toán tự động vào sổ và báo cáo kế toán, thì hiệu quả của việc triển khai sẽ bị giảm sút.   Ba là, để nâng cao năng lực của kế toán viên, thì cơ quan chức năng tiếp tục thường xuyên tổ chức các buổi tọa đàm đào tạo, hội thảo, tập huấn nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ trong công tác kế toán, hiện đại hóa quy trình kế toán thông qua ứng dụng công nghệ số, giúp kế toán có thể ứng dụng, vận dụng hiệu quả vào doanh nghiệp của mình.   Bốn là, cần tăng cường tính chủ động tiếp cận, học hỏi của nhân viên kế toán, nâng cao kỹ năng xử lý các trường hợp điều chỉnh hóa đơn khi bị sai, hủy bỏ hóa đơn điện tử một cách thành thạo. Đồng thời, kế toán cần chủ động học hỏi để có kiến thức cơ bản trong quy trình bảo mật thông tin trên không gian mạng, đảm bảo sự an toàn dữ liệu kế toán và thông tin khi ứng dụng liên thông dữ liệu hóa đơn điện tử với phần mềm kế toán trong hạch toán ghi sổ và lập báo cáo kế toán.   Như vậy, thông qua kết quả khảo sát và phỏng vấn sâu các đối tượng trong ban giám đốc và các kế toán doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Sơn La, bài viết đã cho thấy hiệu quả tác động tích cực rõ rệt của việc ứng dụng hóa đơn điện tử trong công tác kế toán của các doanh nghiệp thời gian qua, cũng như nắm bắt về nhận thức xu hướng ứng dụng hóa đơn điện tử thời gian tới. Đồng thời, ghi nhận phán ánh về những khó khăn, vướng mắc trong quá trình áp dụng hóa đơn điện tử với điều kiện tình hình thực tiễn của các doanh nghiệp. Từ đó, bài viết đã đề xuất một số giải pháp, khuyến nghị phù hợp nhằm tháo gỡ khó khăn, tạo điều kiện thuận lợi, góp phần tăng cường hơn nữa hiệu quả ứng dụng hóa đơn điện tử trong công tác kế toán của doanh nghiệp trên địa bàn Sơn La.   TÀI LIỆU THAM KHẢO   1. Bộ Tài chính (2021), Thông tư 78/2021/TT-BTC của Bộ Tài chính ban hành ngày 17/9/2021;   2. Chính phủ (2020), Nghị định số 123/2020/NĐ-CP của Chính phủ ban hành ngày 19/10/2020 quy định về hóa đơn, chứng từ;   3. Phạm Hữu Trị (2019), Nghiên cứu xu hướng sử dụng hóa đơn điện tử của các doanh nghiệp tại chi cục thuế quận Bình Thủy thành phố Cần Thơ, Luận văn thạc sỹ;   4. Phạm Thị Thu Huyền (2022), Một số khuyến nghị nâng cao hiệu quả sử dụng hóa đơn điện tử trong công tác quản lý tại Việt Nam hiện nay, Tạp chí Công Thương;   5. Phan Lê Trang, Phí Thị Diễm Hồng, Trần Nguyễn Thị Yến, Nguyễn thị Hải Bình (2022), Xác định các nhân tố ảnh hưởng đến quyết định ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác kế toán tại các doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn thành phố Hà Nội, Tạp chí Khoa học Nông nghiệp Việt Nam, 20(5): 665-676;   6. Nguyễn Thu Trang (2018), Một số vấn đề về Hóa đơn điện tử, Tạp chí Tài chính.

ThS. Lê Hoài Phương   Phòng Kiểm toán môi trường, Kiểm toán nhà nước chuyên ngành III       Quy luật cung cầu hay nguyên lí cung cầu là quy luật của nền kinh tế thị trường cho thấy qua sự điều chỉnh của thị trường, một mức giá cân bằng (còn gọi là mức giá thị trường) và một lượng giao dịch hàng cân bằng (lượng cung cấp bằng lượng cầu) sẽ được xác định. Trong bài này, tác giả đưa ra lý thuyết cung - cầu để giải thích sự hình thành và phát triển của kiểm toán môi trường trong lĩnh vực công dựa trên mối quan hệ giữa Kiểm toán nhà nước (bên cung) và các bên liên quan (Quốc hội, Chính phủ, các đơn vị được kiểm toán và Nhân dân – bên cầu). Lý thuyết Cung cầu được sử dụng để giải thích cơ chế về nhu cầu của khách hàng (Quốc hội, Chính phủ và các đơn vị liên quan) đến khả năng đáp ứng của cơ quan kiểm toán tối cao, các hoạt động kiểm toán là một sản phẩm kinh tế, được hình thành từ nhu cầu của người cần sử dụng thông tin, khả năng cung cấp của cơ quan kiểm toán.   Từ khóa: Quy luật cung cầu, kiểm toán môi trường.   The theory of supply and demand leads to the formation and development of environmental auditing   The law of supply and demand, or the supply-demand principle, is an economic law that explains how, through market adjustments, an equilibrium price (also known as market price) and an equilibrium quantity of goods traded (quantity supplied equals quantity demanded) are determined. In this paper, the author applies the supply-demand theory to explain the formation and development of environmental auditing in the public sector, based on the relationship between the Supreme Audit Institution (the supplier) and relevant stakeholders (National Assembly, Government, audited entities, and the public - the demanders). The supply-demand theory is used to explain the mechanism of how the demand of customers (National Assembly, Government, and relevant entities) drives the supply capacity of the Supreme Audit Institution, where audit activities are considered an economic product, formed from the need for information and the supply capacity of the Supreme Audit Institution.   Keywords: Law of supply and demand, environmental audit.   Lý thuyết cung - cầu trong kinh tế học vi mô được James Denham Steuart khởi xướng lần đầu tiên trong cuốn sách “Tìm hiểu nguyên lý kinh tế chính trị” (Inquiry into the Principles of Political Economy) xuất bản năm 1767. Sau đó, Adam Smith phát triển tiếp lý thuyết này trong cuốn sách “Của cải của các dân tộc” (The Wealth of Nations) vào năm 1776 và được áp dụng phổ biết trong lý thuyết kinh tế cho đến nay. Đây được coi là một trong những lý thuyết quan trọng nhất của kinh tế học, được xây dựng trên cơ sở của mô hình cung cầu để phân tích hành vi của người sản xuất và người tiêu dùng tác động qua lại với nhau trên thị trường, ngoài ra còn thể hiện sự tác động từ chính sách của các cơ quan quản lý trên thị trường.   1. Lý thuyết cung cầu trong sự hình thành của kiểm toán môi trường   1.1. Cầu của kiểm toán môi trường   Kiểm toán môi trường chỉ xuất hiện khi có nhu cầu, và phát triển thành công khi các cơ quan kiểm toán tối cao có thể đáp ứng nhu cầu này một cách hợp lý (cân bằng cung cầu). Trong đó, cầu về kiểm toán môi trường xuất hiện và chịu ảnh hưởng của nhiều nhân tố khác nhau:   Thứ nhất, cầu kiểm toán môi trường được tạo ra bởi yêu cầu trực tiếp từ Quốc hội và Chính phủ. Tại các nước phát triển như Mỹ, Canada, Thụy Điển, Đức và một số quốc gia khác, các nghị sĩ Quốc hội thường yêu cầu cung cấp thông tin về tính hiệu quả, sự bền vững trong việc quản lý và bảo vệ môi trường. Quốc hội và Chính phủ muốn biết liệu các nguồn lực và chính sách môi trường có đang được triển khai hiệu quả hay không, và các cơ quan chịu trách nhiệm trong quản lý tài nguyên thiên nhiên và bảo vệ môi trường có thực hiện đầy đủ trách nhiệm giải trình về những hoạt động này không. Điều này đã thúc đẩy các cơ quan kiểm toán tối cao và các kiểm toán viên phải mở rộng phạm vi kiểm toán để đánh giá tính hiệu quả, hiệu lực của các chương trình, dự án và ngân sách môi trường. Ví dụ, tại Anh, Mỹ và New Zealand, các cơ quan kiểm toán tối cao thường ưu tiên thực hiện kiểm toán môi trường theo yêu cầu của Quốc hội và Chính phủ, sau đó mới tự lựa chọn đối tượng kiểm toán môi trường dựa trên kế hoạch tổng quát của mình [10]. Do đó, vai trò của Quốc hội và Chính phủ có tác động lớn đến việc triển khai và phát triển thành công kiểm toán môi trường.   Thứ hai, cầu kiểm toán môi trường xuất phát từ những mong đợi hợp lý của xã hội nhằm khắc phục tình trạng suy thoái môi trường, lãng phí tài nguyên, và chống ô nhiễm, thường được đề cập trên các phương tiện truyền thông hoặc được phát hiện thông qua các khảo sát và số liệu từ các cơ quan kiểm toán tối cao. Cầu kiểm toán môi trường chịu ảnh hưởng bởi trình độ phát triển kinh tế, thể chế chính trị và xã hội của mỗi quốc gia. Thông thường, các quốc gia đang phát triển với hệ thống luật pháp chưa đồng bộ, mức độ minh bạch và trách nhiệm giải trình thấp thường có nhu cầu kiểm toán môi trường cao hơn so với các quốc gia phát triển với hệ thống pháp luật hiệu quả và mức độ minh bạch cao. Như tại Việt Nam, Kiểm toán nhà nước đóng vai trò quan trọng trong kiểm tra, giám sát việc quản lý và sử dụng các nguồn tài nguyên và ngân sách môi trường của Nhà nước, giúp thực hiện các mục tiêu bảo vệ môi trường, ngăn chặn các hành vi vi phạm và đảm bảo tính bền vững trong quản lý tài nguyên.   Thứ ba, lĩnh vực kiểm toán môi trường là một lĩnh vực nội dung có thể được thực hiện thông qua ba loại hình kiểm toán: kiểm toán tuân thủ, kiểm toán tài chính và kiểm toán hoạt động. Trong đó, kiểm toán tuân thủ tập trung vào việc đảm bảo rằng các quy định và luật pháp về môi trường được tuân thủ đúng mực, kiểm toán tài chính đánh giá tính hiệu quả về nguồn kinh phí sử dụng khi thực hiện các chương trình môi trường và kiểm toán hoạt động đánh giá hiệu quả và tính bền vững của các chính sách và hoạt động quản lý môi trường. Tuy nhiên, với tính chất đặc thù và sự phức tạp của các vấn đề môi trường, kiểm toán hoạt động được khuyến khích áp dụng nhiều hơn trong lĩnh vực này. Kiểm toán hoạt động về lĩnh vực môi trường không chỉ đánh giá mức độ tuân thủ mà còn đi sâu vào việc phân tích hiệu quả và tác động lâu dài của các chính sách và chương trình bảo vệ môi trường. Do đó, để phát triển và giữ vững vị thế, các cơ quan kiểm toán tối cao tự điều chỉnh và tăng cường kiểm toán hoạt động, trong đó đẩy mạnh các cuộc kiểm toán hoạt động trong lĩnh vực môi trường nhằm đáp ứng tốt hơn nhu cầu về phát triển bền vững.   Thứ tư, cầu kiểm toán môi trường cũng tăng lên khi các cơ quan kiểm toán tối cao áp dụng những phương pháp và kỹ thuật kiểm toán mới [4,6,5]. Tại Việt Nam, trong những năm gần đây, Kiểm toán nhà nước đã chú trọng đến kiểm toán môi trường, đưa ra các đánh giá và khuyến nghị nhằm đáp ứng yêu cầu cấp bách của xã hội về vấn đề ô nhiễm và suy thoái môi trường. Để đáp ứng tốt hơn nữa những đòi hỏi của xã hội và nâng cao hiệu quả của hoạt động kiểm toán, Kiểm toán nhà nước đã tăng cường các cuộc kiểm toán môi trường và coi đó là xu hướng tất yếu trong sự phát triển của khoa học kiểm toán.   1.2. Cung kiểm toán môi trường   Cung kiểm toán môi trường phụ thuộc vào thẩm quyền, chức năng, nhiệm vụ cũng như khả năng của mỗi cơ quan kiểm toán tối cao trong từng giai đoạn nhất định. Khi cầu về kiểm toán môi trường xuất hiện, các cơ quan kiểm toán tối cao sẽ điều chỉnh, bổ sung thêm chức năng kiểm toán môi trường và nhận được sự đồng thuận trong xã hội. Khả năng cung cấp kiểm toán môi trường của các cơ quan kiểm toán tối cao phụ thuộc vào nhiều nhân tố, như khả năng vận dụng các phương pháp và kỹ thuật kiểm toán mới, sự ủng hộ từ phía Quốc hội và Chính phủ, khả năng tổ chức triển khai hoạt động kiểm toán, cũng như năng lực chuyên môn của các kiểm toán viên.   2. Quá trình hình thành và phát triển kiểm toán môi trường của Kiểm toán nhà nước   Kiểm toán môi trường tại Việt Nam bắt đầu xuất hiện từ những năm 1990, trong bối cảnh toàn cầu hóa và nhận thức về bảo vệ môi trường ngày càng gia tăng. Ban đầu, kiểm toán môi trường chỉ được thực hiện dưới dạng tự nguyện tại một số doanh nghiệp lớn, đặc biệt là các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài, chịu áp lực tuân thủ các tiêu chuẩn môi trường quốc tế. Giai đoạn này chủ yếu tập trung vào việc đánh giá mức độ tuân thủ pháp luật và các quy định môi trường tại các tổ chức, doanh nghiệp của các cơ quan quản lý nhà nước. Từ đầu những năm 2000, kiểm toán môi trường dần trở thành một yêu cầu pháp lý rõ ràng trong nhiều lĩnh vực. Cụ thể, Luật Bảo vệ môi trường năm 2005 và các văn bản pháp luật liên quan đã đặt nền tảng cho sự phát triển của kiểm toán môi trường tại Việt Nam. Sự tham gia của Kiểm toán nhà nước trong lĩnh vực kiểm toán môi trường bắt đầu từ năm 2011, Kiểm toán nhà nước thành lập Nhóm kiểm toán môi trường và chính thức tham gia vào Nhóm công tác môi trường của tổ chức INTOSAI (WGEA INTOSAI). Đây là một bước tiến lớn nhằm đưa Việt Nam vào dòng chảy chung của kiểm toán môi trường quốc tế, học hỏi và áp dụng các tiêu chuẩn, phương pháp kiểm toán tiên tiến. Năm 2012, Kiểm toán nhà nước đã thực hiện cuộc kiểm toán hoạt động đầu tiên trong lĩnh vực môi trường về quản lý nước lưu vực sông Mê Kông. Đây là một cuộc kiểm toán phối hợp với 5 quốc gia tham gia, gồm Lào, Campuchia, Myanmar, Thái Lan và Việt Nam, cùng sự hỗ trợ từ GIZ (Cộng hòa Liên bang Đức). Cuộc kiểm toán này đã đặt nền tảng cho Kiểm toán nhà nước Việt Nam tham gia sâu hơn vào các hoạt động kiểm toán quốc tế và phát triển phương pháp kiểm toán môi trường.   Tới năm 2014, khi Phòng Kiểm toán hoạt động của Kiểm toán nhà nước được thành lập, đây không phải là đơn vị được thành lập để tổ chức riêng về kiểm toán môi trường nhưng với với đặc thù của kiểm toán môi trường chủ yếu được thực hiện với loại hình kiểm toán hoạt động thì việc tổ chức và hoạt động của Phòng có thể được xem như tiền đề của lĩnh vực kiểm toán môi trường của Kiểm toán nhà nước. Tháng 10/2015, nhằm đáp ứng yêu cầu ngày càng cao về kiểm toán trong lĩnh vực môi trường và phát triển bền vững, Kiểm toán nhà nước đã thành lập Phòng Kiểm toán môi trường (nay trực thuộc Kiểm toán nhà nước chuyên ngành III). Việc thành lập này diễn ra theo lộ trình của Chiến lược phát triển Kiểm toán nhà nước, trong đó nhấn mạnh đến vai trò của kiểm toán đối với các vấn đề kinh tế - xã hội, môi trường và phát triển bền vững. Trong quá trình thành lập và phát triển, Kiểm toán nhà nước đã tích cực hợp tác với các tổ chức quốc tế như Tổ chức Các cơ quan Kiểm toán tối cao quốc tế (INTOSAI), Tổ chức các cơ quan kiểm toán tối cao châu Á (ASOSAI)… và các tổ chức phát triển bền vững khác để học hỏi và áp dụng các tiêu chuẩn, phương pháp kiểm toán môi trường tiên tiến. Kiểm toán viên của Phòng Kiểm toán môi trường nói riêng và Kiểm toán nhà nước nói chung được cử tham gia các chương trình đào tạo chuyên sâu, hội thảo, tọa đàm với chuyên gia trong và ngoài nước nhằm nâng cao năng lực và đáp ứng các yêu cầu mới trong lĩnh vực kiểm toán môi trường.   Các cuộc kiểm toán môi trường được Kiểm toán nhà nước tổ chức thực hiện thường xuyên hơn trong những năm gần đây, trong đó một số cuộc kiểm toán môi trường tiêu biểu có thể kể đến như: Kiểm toán hoạt động quản lý và xử lý chất thải y tế tại các bệnh viện (năm 2019); Kiểm toán việc quản lý nguồn nước lưu vực sông Mê Công gắn với việc thực hiện mục tiêu phát triển bền vững, phối hợp với các nước Lào, Campuchia, Myanmar, Thái Lan kiểm toán việc quản lý môi trường nước lưu vực sông Mê Công (năm 2021); Kiểm toán công tác quản lý môi trường của các nhà máy nhiệt điện Quảng Ninh (năm 2023); Kiểm toán công tác quản lý, bảo vệ môi trường đối với các cụm công nghiệp và làng nghề (năm 2022, 2023)… Đặc biệt, kết quả cuộc kiểm toán phối hợp với 04 nước về quản lý nguồn nước lưu vực sông Mê Công đã nâng tầm của Kiểm toán nhà nước với cộng đồng ASOSAI và bạn bè quốc tế.   Các kiến nghị trong các cuộc kiểm toán môi trường của Kiểm toán nhà nước đã chỉ ra nhiều đơn vị không tuân thủ các quy định về xử lý chất thải hoặc vi phạm các quy định về bảo vệ tài nguyên thiên nhiên; cảnh báo các yếu tố nguy cơ đã và đang gây tác hại cho môi trường; những tồn tại, bất cập trong hệ thống cơ chế chính sách và hành lang pháp lý về bảo vệ môi trường… Từ đó, đưa ra kiến nghị kịp thời với các cơ quan liên quan nhằm sửa đổi, ban hành văn bản quy phạm pháp luật và chấn chỉnh, khắc phục những tồn tại, hạn chế, nhằm nâng cao chất lượng, hiệu lực, hiệu quả và trách nhiệm giải trình trong công tác bảo vệ môi trường, giảm thiểu những tác hại đến môi trường...   Không chỉ có ý nghĩa trên phạm vi quốc gia, Kiểm toán môi trường còn đóng vai trò then chốt trong việc giúp Việt Nam đáp ứng các cam kết quốc tế về biến đổi khí hậu và phát triển bền vững. Đặc biệt, Thỏa thuận Paris về biến đổi khí hậu (Paris Agreement, 2015) đã đặt ra những mục tiêu lớn, trong đó, Việt Nam cam kết giảm phát thải khí nhà kính và xây dựng lộ trình cụ thể nhằm hạn chế tối đa tác động của biến đổi khí hậu. Kiểm toán môi trường góp phần quan trọng trong việc giám sát các hoạt động công nghiệp, nhằm đảm bảo rằng những cam kết này được thực thi một cách nghiêm túc.   Hơn thế nữa, vai trò của kiểm toán môi trường có ý nghĩa tích cực đối với Việt Nam trong việc đạt được các mục tiêu phát triển bền vững của Liên Hợp Quốc (Sustainable Development Goals - SDGs). Các mục tiêu liên quan trực tiếp đến môi trường như SDG 6 về nước sạch và vệ sinh, SDG 7 về năng lượng sạch và giá cả hợp lý, SDG 13 về hành động chống biến đổi khí hậu và SDG 15 về bảo vệ tài nguyên đất luôn được hỗ trợ và giám sát thông qua các cuộc kiểm toán môi trường và kiểm toán chuyên đề của Kiểm toán nhà nước.   Kết luận   Cùng với sự phát triển của nền kinh tế và nhận thức ngày càng tăng về tầm quan trọng của bảo vệ môi trường, kiểm toán môi trường đã hình thành và phát triển, ngày càng trở thành nhu cầu tất yếu của các bên liên quan. Kiểm toán môi trường không chỉ cung cấp thông tin đáng tin cậy về tính tuân thủ và hiệu quả trong sử dụng tài nguyên mà còn hỗ trợ cho việc đưa ra các quyết định chiến lược về quản lý môi trường, phát triển bền vững.   Kiểm toán môi trường chỉ xuất hiện khi có nhu cầu và phát triển thành công khi các cơ quan kiểm toán tối cao có khả năng đáp ứng nhu cầu một cách hợp lý, tạo ra sự cân bằng trong cung cầu. Trong bối cảnh này, cầu về kiểm toán môi trường chịu ảnh hưởng của nhiều yếu tố, bao gồm yêu cầu từ Quốc hội, Chính phủ, các doanh nghiệp và kỳ vọng từ xã hội. Để đáp ứng cầu, cung kiểm toán môi trường cũng đòi hỏi các cơ quan kiểm toán tối cao cần có năng lực chuyên môn, thẩm quyền pháp lý, khả năng triển khai các phương pháp và kỹ thuật hiện đại cùng với sự ủng hộ mạnh mẽ từ các cơ quan Quốc hội và Chính phủ.   Tuy nhiên, ở nhiều quốc gia đang phát triển, mặc dù nhu cầu đối với kiểm toán môi trường rất cao do tình trạng ô nhiễm và suy thoái tài nguyên, nhưng khả năng cung cấp loại hình kiểm toán này còn hạn chế. Điều này là do sự thiếu hụt về nhân lực chuyên môn, tài chính và cơ sở pháp lý. Do đó, để phát triển kiểm toán môi trường và đảm bảo cung cầu cân bằng, các nước cần đầu tư vào đào tạo, phát triển công nghệ, và xây dựng một hệ thống pháp lý vững chắc nhằm nâng cao năng lực kiểm toán.   Trong tương lai, kiểm toán môi trường sẽ tiếp tục đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ môi trường, hỗ trợ phát triển bền vững và tạo dựng một nền kinh tế “xanh” hơn. Việc hoàn thiện các yếu tố cung cầu trong kiểm toán môi trường sẽ không chỉ đáp ứng nhu cầu giám sát và minh bạch mà còn đóng góp tích cực vào việc giải quyết các thách thức môi trường toàn cầu. Sự phối hợp giữa các quốc gia, sự hỗ trợ từ cộng đồng quốc tế, và các nỗ lực không ngừng của các cơ quan kiểm toán tối cao sẽ là chìa khóa giúp kiểm toán môi trường phát triển bền vững và hiệu quả.   TÀI LIỆU THAM KHẢO   1. Arnold, D. F., Sr., Bernardi, R. A., & Neidermeyer, P. E. (1999). The effect of independence on decisions concerning additional audit work: A European perspective. Auditing: A Journal of Practice & Theory, 18 (Suppl.), 45-67;    2. Chính phủ Việt Nam. (2023). Chính sách và Biện pháp giải quyết các thách thức về môi trường;    3. Deis, D. R., Jr., & Giroux, G. A. (1992). Determinants of audit quality in the public sector. The Accounting Review, 67, 462-479;    4. Hatherly, D., & Parker, L. D. (1988). The origins of modern public sector accounting standards: Influences on the audit commission’s stance. Management Accounting Research, 1(2), 165-177;    5. Lapsley, I., & Pong, C. K. M. (2000). Modernization versus problematization: Value-for-money audit in public services. European Accounting Review, 9(4), 541-567;    6. Pollitt, C., Girre, X., Lonsdale, J., Mul, R., Summa, H., & Waerness, M. (1999). Performance or compliance? Performance audit and public management in five countries. Oxford University Press;   7. Steuart, J. D. (1767). Inquiry into the Principles of Political Economy;   8. United Nations. (2015). Chuyển đổi thế giới của chúng ta: Chương trình Nghị sự 2030 về Phát triển Bền vững;   9. Wilkin, T., & Lonsdale, J. (2007). Public sector auditing: Is it value for money? International Journal of Public Sector Management, 20(5), 421-435.

ThS. Cao Minh Xuyến, Phó Kiểm toán trưởng Kiểm toán nhà nước khu vực XII ThS. Đào Trọng Khánh, Kiểm toán nhà nước khu vực XI CN. Trần Thị Hoàng Yến, Kiểm toán nhà nước khu vực II     Việc sử dụng đất bãi bồi ven biển, đất có mặt nước ven biển vào các mục đích phi nông nghiệp đều có xu hướng tăng nhanh trong những năm gần đây, trong đó tăng mạnh nhất là đất khu công nghiệp, cụm công nghiệp; đất giao thông; đất thương mại, dịch vụ du lịch… tạo điều kiện thu hút việc làm và chuyển dịch cơ cấu lao động, đẩy mạnh quá trình phát triển kinh tế - xã hội, cải thiện và nâng cao đời sống của người dân ven biển. Trong bối cảnh đó, việc thực hiện kiểm toán việc quản lý và sử dụng vùng đất này chưa thực sự được quan tâm đúng mức. Bài viết đưa ra một số vấn đề cơ bản về đất bãi bồi ven biển, đất có mặt nước ven biển được sử dụng vào mục đích phi nông nghiệp, trình bày thực trạng quản lý, sử dụng vùng đất này cũng như việc tổ chức kiểm toán việc quản lý, sử dụng này.   Từ khóa: Đất bãi bồi ven biển, đất có mặt nước, kiểm toán.   Auditing the management and use of coastal alluvial land and coastal water surface land for non-agricultural activities   The use of coastal alluvial land and coastal water surface land for non-agricultural purposes has been increasing rapidly in recent years, especially for industrial zones, industrial clusters, transportation, and commercial and tourism services. This has created job opportunities, shifted the labor structure, and promoted socio-economic development, improving the livelihoods of coastal residents. However, auditing the management and use of these lands has not received adequate attention. This article presents some basic issues related to coastal alluvial land and coastal water surface land used for non-agricultural purposes, describes the current state of management and use of these lands, and discusses the audits for their management and use.   Keywords: Coastal alluvial land, water surface land, audit.   1. Tổng quan về đất bãi bồi ven biển, đất có mặt nước ven biển và quản lý, sử dụng đất bãi bồi ven biển, đất có mặt nước ven biển   Theo quy định tại Điều 191, Luật Đất đai 2024, đất bãi bồi ven sông, ven biển là: “1. Đất bãi bồi ven sông, ven biển bao gồm đất bãi sông, đất bãi nổi, cù lao trên sông, đất bãi bồi ven biển và đất bãi nổi, cù lao trên biển.” Qua các quy định của các Luật và văn bản pháp luật liên quan khác cho thấy chưa thực sự có một khái niệm rõ ràng và nhất quán cho loại hình đất đai này. Song có thể hiểu đất bãi bồi ven biển có đặc điểm là những khu vực đất có vị trí ở cửa sông hoặc gần bờ biển; được hình thành do bồi tụ hoặc xói lở dưới tác động của quá trình rửa trôi hoặc bồi lắng. Có những vùng bãi bồi ven biển đã hình thành, ổn định và hoàn toàn không ngập nước; nhưng có những vùng bãi bồi ven biển nửa chìm nửa nổi, chỉ quan sát được tất cả hoặc một phần khi triều kiệt hoặc có những vùng bãi bồi ven biển ngập nước hoàn toàn. Đất bãi bồi đã được luật hóa và đưa vào Luật Đất đai 2003 nhưng việc quản lý chưa thật sự hiệu quả và chặt chẽ, còn nhiều vướng mắc. Luật Đất đai 2013 đã có nhiều quy định khắc phục tình trạng này phân định rõ quyền quản lý, quyền sử dụng đối với đất bãi bồi ven biển.   Từ các quy định pháp luật liên quan, các nghiên cứu đi trước nhóm tác giả mạnh dạn đưa ra khái niệm về đất bãi bồi ven biển như sau: Đất bãi bồi ven biển là những khu vực đất có vị trí ở cửa sông hoặc gần bờ biển; được hình thành do sự bồi tụ hoặc xói lở dưới tác động của quá trình rửa trôi hoặc bồi lắng; ranh giới và diện tích có sự thay đổi do quá trình bồi tụ hoặc xói lở; nổi lên khỏi mặt nước biển trung bình trong nhiều năm hoặc chỉ nổi lên khỏi mặt nước khi thủy triều thấp nhất tại vị trí đó, hình thành vùng đất bãi bồi hoặc cù lao trên biển.   Đối với đất có mặt nước ven biển, quy định pháp luật cũng như các nghiên cứu đều cho thấy tính phức tạp khi xác định vùng đất có mặt nước ven biển. Tổng hợp nghiên cứu Thông tư 27/2018/TT-BTNMT ngày 14/12/2018 của Bộ Tài nguyên và Môi trường, Nghị định số 40/2016/NĐ-CP ngày 15/5/2016 của Chính phủ về quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật Tài nguyên, môi trường biển và hải đảo và các nghiên cứu đi trước, tác giả cho rằng “Đất có mặt nước ven biển là vùng đất có mặt nước biển ngoài đường mép triều kiệt trung bình trong nhiều năm trong phạm vi 06 hải lý, với độ sâu có thể khai thác được cho các mục đích nông nghiệp hoặc phi nông nghiệp. Trong đó: Phạm vi giới hạn độ sâu có thể khai thác được xác định từ đường bờ biển ra đến độ sâu 30m nước”.   Đất bãi bồi được triển khai sử dụng, tiến hành khai thác và quản lí theo đúng các quy định của cơ quan pháp luật, với một số đặc điểm như sau:   Thứ nhất, Diện tích đất bãi bồi là thuộc vào địa phận của xã, phường, thị trấn nào thì sẽ do đơn vị Ủy ban nhân dân địa phương đó thực hiện quản lí và phân chia cho người dân được quyền sử dụng, khai thác và tổ chức sản xuất nông nghiệp, lâm nghiệp trồng trọt theo kế hoạch đã đề ra. Đất bãi bồi ven sông, ven biển thường xuyên được bồi tụ hoặc thường bị sạt lở do Ủy ban nhân dân cấp huyện quản lý và bảo vệ.  Đất bãi bồi ven sông, ven biển được Nhà nước cho thuê đối với tổ chức kinh tế, cá nhân, người Việt Nam định cư ở nước ngoài, tổ chức kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài để thực hiện dự án đầu tư. Khi đã hết thời hạn giao đất quy định nếu cá nhân, hộ gia đình có nhu cầu tiếp tục sử dụng đất, phù hợp với quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất đã được các đơn vị cơ quan nhà nước có thẩm quyền thực hiện phê duyệt và không vi phạm pháp luật đất đai thì Nhà nước sẽ cân nhắc, xem xét về việc cho thuê đất.   Thứ hai, cá nhân đã được Nhà nước giao đất bãi bồi ven sông, ven biển trước ngày Luật Đất đai 2013 có hiệu lực thi hành để sử dụng vào mục đích nông nghiệp thì được tiếp tục sử dụng trong thời hạn giao đất còn lại. Khi hết thời hạn giao đất, nếu có nhu cầu sử dụng đất, phù hợp với quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất đã được cơ quan nhà nước có thẩm quyền phê duyệt và không vi phạm pháp luật về đất đai thì được Nhà nước xem xét cho thuê đất.   Thứ ba, Nhà nước có trách nhiệm lập quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất để khai hoang đưa đất bãi bồi ven sông, ven biển vào sử dụng và có chính sách khuyến khích tổ chức kinh tế, cá nhân đầu tư đưa đất bãi bồi ven sông, ven biển vào sử dụng theo quy hoạch được cơ quan có thẩm quyền phê duyệt, phù hợp với quy định của pháp luật.   Thứ tư, Ủy ban nhân dân cấp huyện có trách nhiệm điều tra, khảo sát, theo dõi, đánh giá quỹ đất bãi bồi ven sông, ven biển thường xuyên được bồi tụ hoặc thường bị sạt lở để có kế hoạch khai thác, sử dụng. Cơ quan nhà nước có thẩm quyền xem xét, quyết định cho thuê đất bãi bồi ven sông, ven biển thường xuyên được bồi tụ hoặc thường bị sạt lở cho người có nhu cầu. Việc sử dụng đất bãi bồi ven sông, ven biển dựa trên nguyên tắc bảo tồn thiên nhiên, đa dạng sinh học và bảo vệ môi trường.   Những phần đất chưa được khai thác sử dụng, địa phương sẽ tiến hành thực hiện bàn giao lại cho các cá nhân, các tổ chức bị thiếu đất sản xuất. Mọi người được quyền sử dụng khai thác đất trong thời hạn đã quy định của cơ quan chức năng địa phương.   2. Thực trạng sử dụng quản lý, đất bãi bồi ven biển, đất có mặt nước ven biển vào mục đích phi nông nghiệp ở Việt Nam hiện nay   Về xác định địa giới hành chính, lập và quản lý hồ sơ địa giới hành chính, lập bản đồ hành chính   Trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội và bảo đảm quốc phòng, an ninh khu vực ven biển và trên biển thời gian qua đã phát sinh nhiều bất cập thậm chí trở thành điểm nóng ở một số địa phương ven biển, do đó cần có những giải pháp phân định rõ ranh giới quản lý hành chính biển, đảo giữa các địa phương có biển. Để khắc phục những bất cập này ngày 02/5/2012 Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 513/QĐ-TTg về việc phê duyệt Dự án “Hoàn thiện, hiện đại hóa hồ sơ, bản đồ địa giới hành chính và xây dựng cơ sở dữ liệu về địa giới hành chính” đã giao Bộ Nội vụ chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành liên quan và các địa phương có biển phân định rõ ranh giới quản lý hành chính biển, đảo giữa các địa phương có biển. Trong đó việc phân định ranh giới quản lý hành chính biển, đảo giữa các đơn vị hành chính cấp tỉnh, cấp huyện, cấp xã ven biển và trên biển được tính từ điểm phân định địa giới hành chính cuối cùng trên đất liền đã thể hiện trên hồ sơ, bản đồ địa giới hành chính 364-CT (tại đường mép bờ nước biển trên bản đồ) đến đường cơ sở dùng để tính chiều rộng lãnh hải Việt Nam. Tuy nhiên, tại Điều 3 Luật Biển Việt Nam năm 2012 quy định: “Vùng biển Việt Nam bao gồm nội thủy, lãnh hải, vùng tiếp giáp lãnh hải, vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa thuộc chủ quyền, quyền chủ quyền và quyền tài phán của quốc gia Việt Nam” và tại Điều 1 Luật Biên giới quốc gia năm 2003 quy định: “Biên giới quốc gia của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là đường và mặt thẳng đứng theo đường đó để xác định giới hạn lãnh thổ đất liền, các đảo, các quần đảo, trong đó có quần đảo Hoàng Sa và quần đảo Trường Sa, vùng biển, lòng đất, vùng trời của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam”. Do vậy, việc phân định ranh giới quản lý hành chính biển, đảo cần phải được tính từ điểm địa giới cuối cùng trên đất liền đến đường biên giới quốc gia trên biển.   Chính vì vậy mà việc xác định địa giới hành chính, lập và quản lý quản lý hồ sơ địa giới hành chính, lập bản đồ hành chính trên biển, đảo nói chung trong đó có đất có mặt nước ven biển nói riêng là một việc làm rất phức tạp. Hệ thống các văn bản quy phạm pháp luật hiện hành chưa có quy định cụ thể về thẩm quyền và quy trình, thủ tục phân định ranh giới quản lý hành chính biển, đảo cho các địa phương ven biển. Do vậy, để công tác xác định ranh giới quản lý hành chính biển, đảo mang lại hiệu quả thiết thực, các cấp có thẩm quyền cần xem xét, có quy định cụ thể về thẩm quyền và quy trình, thủ tục xác định ranh giới quản lý hành chính biển, đảo giữa các địa phương ven biển làm căn cứ tổ chức triển khai thực hiện thống nhất.   Ngày 06/6/2018, Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường đã ban hành Quyết định số 1790/QĐ-BTNMT ban hành và công bố Danh mục các điểm có giá trị đặc trưng mực nước triều vùng ven biển và 10 đảo, cụm đảo lớn của Việt Nam; Bản đồ đường mép nước biển thấp nhất trung bình trong nhiểu năm và đường ranh giới ngoài cách đường mép nước biển thấp nhất trung bình trong nhiều năm một khoảng cách 03 hải lý vùng ven biển Việt Nam. Đây là cơ sở quan trọng để các tỉnh có căn cứ để xác định địa giới hành chính trên biển cho địa phương mình.   Về quy hoạch, kế hoạch sử dụng đối với đất bãi bồi ven biển, đất có mặt nước ven biển   Thực tế, pháp luật về đất đai hiện hành không có quy định riêng về quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất bãi bồi ven biển, đất có mặt nước ven biển. Chính vì thế mà hầu hết các địa phương chưa xem xét xây dựng quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất bãi bồi ven biển, đất có mặt nước ven biển cho từng giai đoạn, chưa có định hướng phát triển khi đưa đất vào sử dụng. Vì vậy, việc khai thác loại đất này chủ yếu mang tính tự phát, phụ thuộc nhiều vào tự nhiên, chưa đem lại hiệu quả cao trong sử dụng đất. Tuy nhiên, trong giai đoạn này cũng đã có một số địa phương có lập, tổ chức thực hiện quy hoạch sử dụng đất đối với đất bãi bồi ven sông, ven biển với tên gọi khác nhau nhưng đều do Ủy ban nhân dân cấp tỉnh phê duyệt. Bên cạnh đó, cũng có một số địa phương không có quy hoạch sử dụng đất đối với đất bãi bồi ven sông, ven biển, nhưng đã có quy hoạch chuyên ngành cho từng lĩnh vực cụ thể. Trong giai đoạn này các địa phương gặp khó khăn trong việc xây dựng quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất khi xác định mục đích sử dụng đất, việc xác định thẩm quyền khi tiến hành xây dựng quy hoạch và xác định cơ quan chuyên môn nào có thẩm quyền tham gia xây dựng quy hoạch. Nhìn chung, công tác lập quy hoạch sử dụng đất bãi bồi ven biển, đất có mặt nước ven biển giai đoạn này chưa được quan tâm thực hiện, chủ yếu mới được đề cập một phần trong các quy hoạch chuyên ngành hoặc trong các dự án chi tiết.   Như vậy, trước thời điểm Thông tư 02/2015/TT-BTNMT ra đời việc lập quy hoạch sử dụng đất bãi bồi ven biển, đất có mặt nước ven biển chỉ được một số ít địa phương triển khai, tuy nhiên có sự không thống nhất về hình thức văn bản. Các địa phương còn lại mặc dù có diện tích đất bãi bồi ven biển nhưng không thực hiện quy hoạch cũng như lập kế hoạch sử dụng.   Sau thời điểm Thông tư số 02/2015/TT-BTNMT có hiệu lực thi hành, thì việc lập quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất bãi bồi ven biển, đất có mặt nước ven biển mặc dù đã được quy định chi tiết tại Điều 3, Thông tư số 02/2015/TT-TNMT, tuy nhiên đến nay nhiều địa phương vẫn đang lúng túng trong việc thể hiện nội dung sử dụng đất bãi BBVB vào quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất. Hầu hết các địa phương mới đang tập trung vào việc rà soát, thống kê số liệu, tình hình sử dụng loại đất này.   Về giao đất, cho thuê đất bãi bồi ven biển, đất có mặt nước ven biển   i) Về thẩm quyền giao đất, cho thuê đất   Qua điều tra thực tế tại các địa phương thì hiện nay việc áp dụng các quy định của chính sách, pháp luật liên quan đến thẩm quyền giao đất, cho thuê đất đối với đất bãi bồi ven biển, đất có mặt nước ven biển đã được thực hiện cơ bản theo đúng quy định của pháp luật về đất đai. Tại một số địa phương, Ủy ban nhân dân cấp xã đã thực hiện việc cho thuê trong những trường hợp sau (i) Phần lớn các đất bãi bồi ven biển ổn định, không bị biến động hoặc ít biến động hàng năm, đều được Ủy ban nhân dân cấp xã trực tiếp quản lý. Đối với phần diện tích đất đã ổn định thì Ủy ban nhân dân cấp xã thực hiện cho các hộ gia đình, cá nhân thuê để sản xuất; phần diện đất có biến động, nhưng mức độ biến động nhỏ thì Ủy ban nhân dân cấp xã tiến hành đấu thầu và giao cho tổ chức, cá nhân sử dụng; (ii) Một phần diện tích đất bồi non, do mới hình thành, có biến động rất mạnh, thì hoặc người dân tự khai thác sử dụng, hoặc cũng do Ủy ban nhân dân xã trực tiếp quản lý.   ii) Về thời hạn giao đất, cho thuê đất   Đối với thời hạn giao đất, cho thuê đất bãi bồi ven biển, đất có mặt nước ven biển được quy định tại Điều 5 Thông tư 02/2015/TT-BTNMT của Bộ Tài nguyên và Môi trường. Tuy nhiên, theo quy định thì hiện nay các địa bàn điều tra chưa thực hiện việc bổ sung quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất bãi bồi ven biển, đất có mặt nước ven biển vào trong quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất nói chung của tỉnh. Bên cạnh đó, vấn đề giao đất, cho thuê đất được thực hiện qua nhiều giai đoạn, chính sách pháp luật khác nhau, vì vậy vấn đề thời hạn giao, cho thuê đất bãi bồi ven biển, đất có mặt nước ven biển hiện nay khá đa dạng, phức tạp.   Về đối tượng sử dụng, phần lớn là giao cho hộ gia đình, cá nhân, đây là đối tượng sử dụng đất phổ biến nhất. Ngoài ra, các địa phương còn cho tổ chức, doanh nghiệp thuê đất với mục đích nông nghiệp (nuôi ngao, tôm, ngọc trai,…), phi nông nghiệp (thương mại, dịch vụ, bến bãi, cảng biển...). Nhìn chung, công tác giao đất, cho thuê đất bãi bồi ven biển, đất có mặt nước ven biển trong thời gian qua cơ bản đã đáp ứng được yêu cầu sử dụng đất phục vụ phát triển kinh tế - xã hội, đáp ứng cho việc xây dựng các công trình trọng điểm quốc gia và của các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương, tạo điều kiện cho các tổ chức, doanh nghiệp thuê đất phát triển sản xuất kinh doanh phi nông nghiệp.   Tuy vậy, trong thực tiễn công tác giao đất, cho thuê đất còn nặng về thủ tục hành chính thiếu sự kiểm tra đôn đốc việc thực hiện các quyết định giao đất, cho thuê đất, do đó tình trạng giao đất, cho thuê đất không đúng thẩm quyền, sử dụng đất sai mục đích được giao vẫn còn diễn ra tại một số địa phương.   Về đăng ký đất đai, lập và quản lý hồ sơ địa chính, cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất bãi bồi ven biển, đất có mặt nước ven biển   Đối với công tác đăng ký đất đai, lập và quản lý hồ sơ địa chính: Qua kết quả điều tra tại các địa bàn nghiên cứu cho thấy công tác đăng ký đất đai chỉ thực hiện khi lập hồ sơ giao đất, cho thuê đất. Việc lập hồ sơ địa chính đối với đất bãi bồi ven biển, đất có mặt nước ven biển hiện tại có một số tỉnh còn chưa lập hồ sơ địa chính theo quy định. Diện tích đất bãi bồi ven biển, đất có mặt nước ven biển khi đo đạc lập bản đồ địa chính có xác định diện tích nhưng vẫn chưa xác định hết được diện tích đất bãi bồi ven biển, đất có mặt nước ven biển.   Cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất: Do tính phức tạp của đất bãi bồi ven biển, vì vậy trong thực tiễn việc thực hiện cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất mới chỉ thực hiện được chủ yếu cho một số trường hợp cụ thể như sau: (i) Đất phi nông nghiệp đối với các tổ chức, hộ gia đình cá nhân được giao, cho thuê đất sử dụng vào sản xuất, kinh doanh, thương mại, dịch vụ; (ii) Đất nông nghiệp đối với các khu vực đất bãi bồi ổn định và không biến động qua nhiều năm, thuộc quỹ đất của cấp xã quản lý. Còn lại phần lớn quỹ đất này chưa được cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, do nhiều nguyên nhân khác nhau.   Về thống kê, kiểm kê đất bãi bồi ven biển, đất có mặt nước ven biển ở Việt Nam hiện nay   (1) Theo Luật Đất đai 2003   Diện tích đất bãi bồi ven biển (tổng hợp vào diện tích đất có mặt nước quan sát) chỉ thống kê theo dõi chứ không được đưa vào diện tích đất tự nhiên (tức là không được xác định vào địa giới hành chính). Do vậy, đất bãi bồi ven biển (trừ đất có mặt nước ven biển) trong giai đoạn này chưa được điều chỉnh trong pháp luật về đất đai nên không thuộc loại đất nào trong các loại đất quy định trong pháp luật về đất đai theo quy định tại Luật Đất đai 2003. Chính vì vậy, đất bãi bồi ven biển tại các địa bàn điều tra trong giai đoạn này hầu như chưa được thống kê riêng. Tuy nhiên, đa số diện tích bãi bồi ven biển này đã được đưa vào sử dụng cho mục đích nông nghiệp, trong đó chủ yếu là nuôi trồng thủy sản, trồng cây hàng năm, trồng rừng phòng hộ, một số trường hợp được sử dụng vào mục đích phi nông nghiệp như: Làm mặt bằng sản xuất kinh doanh, bến bãi, cầu cảng, xây dựng các khu công nghiệp, xây dựng các khu sinh thái, nghỉ dưỡng,…   (2) Theo Luật Đất đai 2013   Từ khi Luật Đất đai 2013 ra đời thì đất bãi bồi ven biển mới chính thức có quy định được đưa vào sử dụng ngoài mục đích nông nghiệp còn cho cả mục đích phi nông nghiệp. Công tác thống kê, kiểm kê đất bãi bồi ven biển đã được hầu hết chính quyền cấp tỉnh chỉ đạo giao cho cấp xã, huyện tiến hành đo đạc, thống kê hàng năm, lập sổ theo dõi, nhất là từ thời điểm Thông tư số 02/2015/TT-BTNMT ra đời, yêu cầu các địa phương trong quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất cấp tỉnh, huyện phải thể hiện nội dung đất bãi bồi ven biển. Tuy nhiên, do đặc điểm của loại đất này (biến động, thay đổi hàng năm do tác động của thủy văn và các yếu tố tự nhiên khác; phát hiện và khai thác sử dụng ban đầu; các điều kiện để tiến hành khai thác sử dụng…), công tác đo đạc, thống kê, quản lý đối với hoạt động đo đạc, thống kê và cập nhật số liệu, diễn biến tình hình đất bãi bồi ven biển không được chặt chẽ, thường xuyên, thiếu thống nhất giữa các địa phương, công tác thống kê đất bãi bồi ven biển trên địa bàn các xã gần như không được tiến hành hàng năm, chủ yếu dựa vào số liệu của năm trước. Do đó diện tích đất bãi bồi ven biển thực tế của địa phương thường không chính xác so với diện tích được báo cáo. Trong kỳ kiểm kê đất đai năm 2014, việc ứng dụng công nghệ viễn thám vào công tác kiểm kê đất bãi bồi ven biển của 215 xã của một số tỉnh có đất bãi bồi trong cả nước, kết quả khá khả quan với hình ảnh của ảnh viễn thám tại thời điểm chụp ảnh đã xác định được cơ bản hệ thống bãi bồi và các hình thức sử dụng đất bãi bồi ven biển.   3. Tổ chức kiểm toán việc quản lý, sử dụng đất bãi bồi ven biển, đất có mặt nước ven biển vào mục đích phi nông nghiệp của Kiểm toán nhà nước   Luật Kiểm toán nhà nước quy định Kiểm toán nhà nước có chức năng kiểm toán báo cáo tài chính, kiểm toán tuân thủ, kiểm toán hoạt động đối với cơ quan, tổ chức quản lý, sử dụng ngân sách, tiền và tài sản nhà nước. Xác định công tác quản lý đất đai là vấn đề có rủi ro cao, những năm qua, Kiểm toán nhà nước đã đẩy mạnh kiểm toán đối với lĩnh vực này. Thông qua các cuộc kiểm toán, Kiểm toán nhà nước đã phát hiện nhiều hạn chế, bất cập trong công tác quản lý đất đai của các cơ quan quản lý nhà nước, các doanh nghiệp và đơn vị được kiểm toán. Qua đó, Kiểm toán nhà nước đã kiến nghị cơ quan chức năng xử lý tài chính đối với các sai phạm; nghiên cứu bổ sung cơ chế, chính sách và kiểm điểm, chấn chỉnh hoạt động quản lý đất đai tại nhiều địa phương cũng như tại đơn vị được kiểm toán. Trong đó, đất bãi bồi ven biển, đất có mặt nước ven biển được quản lý theo Luật Đất đai và các văn bản Luật liên quan, là tài sản công thuộc sở hữu nhà nước, thuộc đối tượng kiểm toán của Kiểm toán nhà nước. Tuy nhiên, cho đến nay, chưa có cuộc kiểm toán nào tập trung vào đối tượng kiểm toán là “Việc quản lý, sử dụng đất bãi bồi ven biển, đất có mặt nước ven biển vào mục đích phi nông nghiệp của Kiểm toán nhà nước”.   Để phát huy vai trò của Kiểm toán nhà nước trong công tác quản lý, sử dụng đất bãi bồi ven biển, đất có mặt nước ven biển vào mục đích phi nông nghiệp, cần xây dựng đề cương kiểm toán về việc quản lý, sử dụng đất bãi bồi ven biển, đất có mặt nước ven biển vào mục đích phi nông nghiệp một cách chi tiết, bao quát được các nội dung kiểm toán chung và nội dung kiểm toán chi tiết. Đặc biệt, phải xác định rõ mục tiêu kiểm toán nhằm đánh giá việc tuân thủ pháp luật, tính hiệu lực, hiệu quả trong việc quản lý, sử dụng đất bãi bồi ven biển, đất có mặt nước ven biển vào mục đích phi nông nghiệp; Chỉ ra các tồn tại, hạn chế trong trong việc quản lý, sử dụng đất bãi bồi ven biển, đất có mặt nước ven biển vào mục đích phi nông nghiệp để kiến nghị với đơn vị được kiểm toán chấn chỉnh công tác quản lý và hoạt động của đơn vị; kiến nghị cấp có thẩm quyền hoàn thiện các cơ chế, chính sách còn bất cập; phát hiện kịp thời các bất cập, vướng mắc trong quá trình quản lý, sử dụng đất bãi bồi ven biển, đất có mặt nước ven biển vào mục đích phi nông nghiệp; từ đó cung cấp thông tin, số liệu tin cậy, kịp thời cho Lãnh đạo Đảng, nhà nước trong lãnh đạo, chỉ đạo và các cơ quan có thẩm quyền thực hiện chức năng kiểm tra, điều tra, giám sát quá trình quản lý đất bãi bồi ven biển, đất có mặt nước ven biển vào mục đích phi nông nghiệp.   Về nội dung kiểm toán chi tiết tại các cơ quan quản lý đất đai, cơ quan tài chính, kiểm toán các đối tượng được giao sử dụng và quản lý đất bãi bồi ven biển, đất có mặt nước ven biển cần xác định trọng yếu kiểm toán gồm: Việc giao đất bãi bồi ven biển, đất có mặt nước ven biển, cho thuê đất và phê duyệt; công tác quy hoạch, điều chỉnh quy hoạch; việc xác định nghĩa vụ tài chính của cơ quan chức năng; công tác quản lý thu đối với các khoản thu liên quan đến đất đai của địa phương; việc sử dụng đất bãi bồi ven biển, đất có mặt nước ven biển của các chủ đầu tư; công tác miễn, giảm tiền sử dụng đất.   Các nội dung kiểm toán cụ thể bao gồm: Kiểm toán việc chấp hành các quy định của pháp luật trong việc giao đất và phê duyệt dự án; việc tuân thủ về quy hoạch của dự án (quy hoạch sử dụng đất, quy hoạch xây dựng; quy hoạch về hạ tầng, môi trường...); Kiểm toán thu tiền sử dụng đất (diện tích đất phải thu tiền sử dụng đất, đơn giá đất làm căn cứ xác định thu tiền sử dụng đất, việc miễn giảm tiền sử dụng đất, tiền thuê đất, kiểm toán việc tiền bồi thường đất, hỗ trợ đất, giá trị quyền sử dụng đất được giao, do nhận chuyển nhượng được trừ vào tiền thuê đất, kiểm toán việc miễn giảm tiền sử dụng đất).   Bên cạnh đó, cần xây dựng mô hình tổ chức kiểm toán việc quản lý, sử dụng đất bãi bồi ven biển, đất có mặt nước ven biển vào mục đích phi nông nghiệp (mô hình đoàn kiểm toán lồng ghép hoặc tập trung). Qua phân tích những ưu điểm cũng như hạn chế của từng mô hình kiểm toán nhận thấy mỗi mô hình kiểm toán đều có những ưu điểm riêng, tồn tại riêng do đó tùy vào tình hình của đơn vị cũng như qua kết quả khảo sát lập kế hoạch kiểm toán, đơn vị được giao chủ trì có thể xác định cách thức tổ chức cuộc kiểm toán theo mô hình phù hợp. Nhìn chung, các chuyên đề vẫn mang tính xuyên suốt về quản lý, chỉ đạo tổ chức thực hiện từ cơ quan trung ương đến địa phương, do đó, cách thức tổ chức đoàn kiểm toán phải phù hợp, phải có sự phân lớp và liên kết giữa các tổ thực hiện kiểm toán tại các cơ quan tổng hợp và tại các đơn vị chi tiết. Vì kiểm toán chuyên đề có sự tham gia của nhiều đơn vị nên cần có những đánh giá từ trưởng đoàn về những việc đã làm được và chưa làm được nhằm rút kinh nghiệm cho các cuộc kiểm toán tiếp theo. Lựa chọn mô hình tổ chức đoàn kiểm toán phù hợp là một trong những yếu tố tạo nên thành công của các cuộc kiểm toán chuyên đề. Ngoài ra, các đơn vị kiểm toán có thể cân nhắc sử dụng hình thức kiểm toán từ xa để hạn chế chi phí và tận dụng được các ưu thế của công nghệ cao trong công tác kiểm toán.   TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Báo cáo Đánh giá tình hình quản lý, sử dụng đất đai và tác động của chính sách, pháp luật đất đai đến kinh tế, xã hội và môi trường năm 2017 các tỉnh Quảng Ninh, Hải Phòng, Thanh Hóa, Quảng Ngãi, Khánh Hòa, Bạc Liêu, Cà Mau;   2. Trung tâm Điều tra quy hoạch đất đai (2010), “Điều tra, Đánh giá, Quy hoạch sử dụng đất vùng ven biển và các hải đảo”;   3. Báo cáo “Điều chỉnh quy hoạch sử dụng đất đến năm 2020 và kế hoạch sử dụng đất kỳ cuối 2016-2020” các tỉnh Quảng Ninh, Hải Phòng, Thanh Hóa, Quảng Ngãi, Khánh Hòa, Bạc Liêu, Cà Mau;   4. Báo cáo “Tình hình thi hành Luật Đất đai 2013 và định hướng sửa đổi Luật Đất đai” các tỉnh Quảng Ninh, Hải Phòng, Thanh Hóa, Quảng Ngãi, Khánh Hòa, Bạc Liêu, Cà Mau;   5. Luật Đất đai 2003, 2013;   6. Quyết định số 513/QĐ-TTg ngày 02/5/2012 của Thủ tướng Chính phủ về việc phê duyệt Dự án “Hoàn thiện, hiện đại hóa hồ sơ, bản đồ địa giới hành chính và xây dựng cơ sở dữ liệu về địa giới hành chính”;   7. Luật Biển Việt Nam năm 2012;   8. Luật Biên giới quốc gia năm 2003;   9. Quyết định số 1790/QĐ-BTNMT ngày 06/6/2018 của Quyết định số 513/QĐ-TTg ngày 02/5/2012 của Thủ tướng Chính phủ về việc phê duyệt Dự án “Hoàn thiện, hiện đại hóa hồ sơ, bản đồ địa giới hành chính và xây dựng cơ sở dữ liệu về địa giới hành chính”; Và một số văn bản pháp luật liên quan.