Đánh giá cao quy định về hạn chế sở hữu chéo tại Luật Các tổ chức tín dụng (sửa đổi), PGS,TS. Nguyễn Hữu Huân, Trưởng bộ môn Thị trường tài chính, Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh, cho rằng cùng với việc thực thi quy định này, cần có các đợt kiểm tra, thanh tra các thông tin về tỷ lệ sở hữu được ngân hàng công bố và có chế tài xử lý mạnh tay với các sai phạm.
Ông đánh giá như thế nào về quy định mới tại Luật Các tổ chức tín dụng (sửa đổi) nhằm hạn chế tình trạng sở hữu chéo trong lĩnh vực ngân hàng?
Một trong những điểm mới của Luật Các tổ chức tín dụng (sửa đổi) là sửa đổi, bổ sung quy định về tỷ lệ sở hữu cổ phần. Theo đó, “cổ đông và người có liên quan của cổ đông đó không được sở hữu cổ phần vượt quá 20% vốn điều lệ của một tổ chức tín dụng. Cổ đông lớn của một tổ chức tín dụng và người có liên quan của cổ đông đó không được sở hữu cổ phần từ 5% trở lên vốn điều lệ của một tổ chức tín dụng khác”. Trong khi đó, Luật Các tổ chức tín dụng năm 2010 chỉ quy định, cổ đông và người có liên quan của cổ đông đó không được sở hữu vượt quá 20% vốn điều lệ của một tổ chức tín dụng.
Đồng thời, bổ sung biện pháp hạn chế đối với tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài được can thiệp sớm. Theo đó, đối với tổ chức tín dụng có lỗ lũy kế lớn hơn 50% giá trị của vốn điều lệ, vốn được cấp và các quỹ dự trữ thì cho phép áp dụng biện pháp hỗ trợ về cơ chế (trích lập dự phòng rủi ro theo năng lực tài chính, thoái lãi dự thu theo lộ trình) và bổ sung 2 biện pháp áp dụng cho quỹ tín dụng nhân dân, bởi nếu chỉ áp dụng biện pháp tự thân từ tổ chức tín dụng mà không có biện pháp hỗ trợ khác thì khó khả thi, không đem lại hiệu quả phục hồi cho tổ chức tín dụng.
Bên cạnh quy định giảm tỷ lệ sở hữu cổ phần, giới hạn cấp tín dụng và một số quy định trong tổ chức, quản trị, điều hành, Luật bổ sung quy định về cung cấp, công bố công khai thông tin (Điều 49). Theo đó, cổ đông sở hữu từ 1% vốn điều lệ trở lên của tổ chức tín dụng phải thực hiện cung cấp thông tin, tổ chức tín dụng phải công bố công khai thông tin của các cổ đông này để bảo đảm minh bạch.
Các quy định trong Luật có thể thấy rõ mục tiêu của Nhà nước là nhằm ổn định và đảm bảo an toàn cho hệ thống ngân hàng. Để làm được việc này, cơ sở pháp lý mới hướng tới việc xử lý những điểm hạn chế hiện nay như nợ xấu, tình trạng sở hữu chéo, cấp tín dụng “sân sau”, chi phối, thao túng ngân hàng, từ đó giúp hệ thống tổ chức tín dụng trở nên công khai, minh bạch và an toàn hơn.
Từ quy định này, nhiều ngân hàng đã công bố thông tin cổ đông sở hữu trên 1% vốn điều lệ. Ông nhận xét gì về mối quan hệ sở hữu cổ phần tại các ngân hàng hiện nay?
Việc công bố thông tin này cũng cho thấy rõ bức tranh về sở hữu trong lĩnh vực ngân hàng. Chẳng hạn, Tại Ngân hàng Thương mại cổ phần An Bình (ABBank), trong số 19 cổ đông (bao gồm 16 cổ đông cá nhân và 3 cổ đông tổ chức) đang sở hữu từ 1% vốn điều lệ trở lên, Tập đoàn Geleximco là cổ đông tổ chức nắm giữ lượng cổ phần lớn thứ 2 với tỷ lệ tương đương 12,78% vốn điều lệ; người liên quan đến tập đoàn này nắm hơn 48,1 triệu cổ phiếu, tương ứng 4,65%. Công ty Cổ phần Glexhomes - một công ty do Tập đoàn Geleximco sáng lập cũng đang sở hữu 4,43% cổ phần tại ABBank. Ông Vũ Văn Tiền, Phó Chủ tịch Hội đồng quản trị ABBank, đồng thời là Chủ tịch Hội đồng quản trị kiêm Tổng Giám đốc Geleximco không trực tiếp sở hữu cổ phần tại ABBank nhưng đang nắm 33,5% cổ phần tại Geleximco. Ông Vũ Văn Hậu, em ruột ông Vũ Văn Tiền, cùng người liên quan đang sở hữu gần 180 triệu cổ phần, tương ứng 17,41% vốn ABBank.
Tại Ngân hàng Thương mại cổ phần Xuất nhập khẩu Việt Nam (Eximbank), có tổng cộng 5 cổ đông sở hữu từ 1% vốn điều lệ trở lên. Trong đó, cổ đông tổ chức lớn nhất là Tập đoàn GELEX sở hữu 85,6 triệu cổ phiếu EIB, tương ứng 4,9% vốn điều lệ.
Trong danh sách 20 cổ đông đang sở hữu 80,6% vốn của Ngân hàng Thương mại cổ phần Phương Đông, có 13 cổ đông tổ chức. Trong đó, Tổng công ty Bến Thành nắm 4,96% vốn; Đầu tư Bình An House nắm 4,74% vốn; Greenwave Capital nắm 4,44% vốn; Đầu tư HVR nắm 3,85% vốn; Đầu tư và Xây lắp điện số 8 Bình Thuận sở hữu 3,27% vốn; Công ty Cổ phần Phát triển hạ tầng khu công nghiệp Tây Ninh nắm 3,25%…
Các ngân hàng công bố thông tin về tỷ lệ sở hữu của các cổ đông lớn là bước tiến đáng chú ý trong thực hiện công khai, minh bạch, hướng tới giảm tình trạng sở hữu chéo, vốn là nguyên nhân chính dẫn đến việc thao túng hoạt động của các tổ chức tín dụng, gây ra những hệ lụy đáng ngại trong nhiều năm qua. Bên cạnh đó, quy định công bố thông tin cổ đông sở hữu từ 1% vốn điều lệ trở lên sẽ giúp các nhà đầu tư có cái nhìn rõ ràng hơn về cơ cấu sở hữu, từ đó đánh giá chính xác rủi ro và tiềm năng của ngân hàng. Tuy nhiên, việc cải thiện tiến tới giảm tình trạng sở hữu chéo là quá trình dài, cần được thực hiện liên tục và có giám sát chặt chẽ.
Theo ông, để việc giảm tình trạng sở hữu chéo có kết quả thực tế trong thời gian tới, cần các giải pháp như thế nào?
Sở hữu chéo dẫn đến việc chi phối và thao túng hoạt động của ngân hàng đã xảy ra từ năm 2015 với điển hình là vụ việc tại Ngân hàng Xây dựng (CB Bank) và Ngân hàng Thương mại Trách nhiệm hữu hạn một thành viên Dầu khí Toàn cầu (GPBank). Hơn 8 năm sau đó, tình trạng sở hữu chéo và thao túng hoạt động ngân hàng vẫn xảy ra với vụ việc tại Ngân hàng Thương mại cổ phần Sài Gòn (SCB) năm 2022. Điều đó cho thấy đây là cách thức được lựa chọn, có chủ đích và chuẩn bị tinh vi, nên việc đối phó với chiêu trò thao túng ngân hàng là không dễ dàng. Vì thế, cùng với yêu cầu tất cả các ngân hàng công khai minh bạch tỷ lệ sở hữu của cổ đông lớn, cơ quan chức năng cần tăng cường thanh tra, giám sát việc sở hữu chéo và có chế tài nghiêm nếu phát hiện vi phạm, công khai các vụ việc vi phạm để có tính răn đe.
Bên cạnh đó, cần đẩy mạnh ứng dụng chuyển đổi số trong lĩnh vực ngân hàng và các lĩnh vực khác để có thể liên thông về cơ sở dữ liệu, từ đó xây dựng hệ thống tự động phát hiện sai phạm và cảnh báo sớm. Việc này đòi hỏi phải chuẩn hóa dữ liệu của ngành ngân hàng, trong khi hiện nay các ngân hàng sử dụng giải pháp công nghệ ngân hàng (core banking) khác nhau. Bên cạnh đó, nhiều doanh nghiệp sử dụng 2, 3 sổ sách kế toán nên khó có thể kiểm soát dòng tiền luân chuyển trong nền kinh tế. Dù vậy, giải pháp công nghệ sẽ là cách thức hiệu quả để đồng bộ dữ liệu, tăng cường minh bạch và quản trị rủi ro của ngành ngân hàng, nên cần nỗ lực thực hiện.
Xin cảm ơn ông!
Box: Tại Báo cáo điểm lại về kinh tế Việt Nam tháng 8/2024 với tiêu đề “Vươn tới tầm cao mới trên thị trường vốn” công bố ngày 26/8, Ngân hàng Thế giới khuyến nghị, trên cơ sở một số chính sách cải cách gần đây, cần có những bước tiến quan trọng hơn để giảm rủi ro và những tổn hại có thể xảy ra trong lĩnh vực tài chính. Một trong những hành động được khuyến nghị là tăng cường khung thể chế về giám sát an toàn, bao gồm việc phát hiện và xử lý các vấn đề phát sinh từ mối quan hệ liên kết giữa ngân hàng với các tập đoàn, doanh nghiệp, đặc biệt các ngân hàng có mối quan hệ liên kết với doanh nghiệp trong lĩnh vực bất động sản.
Hà Anh (thực hiện)
