Bên cạnh đó, các kênh đầu tư truyền thống như chứng khoán, bất động sản đang trở nên bất định cùng với lãi suất tiết kiệm liên tục giảm sâu..., dòng tiền tìm đến những kênh đầu tư mang tính chất phòng thủ như vàng, nên người dân có xu hướng mua vàng để đảm bảo giá trị tài sản.

Về cung vàng, trong hơn 10 năm qua, các doanh nghiệp kinh doanh vàng không được nhập khẩu vàng. Việc Ngân hàng Nhà nước độc quyền nhập khẩu vàng thô và chỉ có  01 thương hiệu vàng miếng SJC.

(ii) Thị trường vàng Việt Nam thiếu nơi giao dịch tập trung, thay vào đó rất nhiều cửa hàng và nhà kinh doanh vàng quy mô nhỏ hoạt động độc lập. Sự phân mảnh này tạo ra sự ko minh bạch về giá và tạo điều kiện cho khả năng thao túng giá, tạo mảnh đất đầu cơ.

(iii) Tin đồn, sự thao túng thị trường của một số người chơi nhất định và tâm lý đám đông, phong trào có thể khuếch đại biến động giá, dẫn đến bong bóng và dễ xảy ra các vụ sụp đổ sau đó.

(iv) Về cơ chế quản lý kinh doanh vàng, chỉ quan tâm, tập trung chủ yếu và phụ thuộc rất nhiều vào vàng vật chất (vàng miếng và vàng trang sức). Chưa đa dạng hóa sản phẩm vàng (chứng chỉ vàng, vàng tài khoản/kỳ hạn/). Do vậy, nhu cầu vàng vật chất này gây áp lực lên giá vàng trong nước, khiến nó dễ bị ảnh hưởng bởi những biến động toàn cầu.

(v) Không giống thị trường của các nước phát triển nơi các giao dịch liên quan đến vàng chủ yếu được thông qua các công cụ phái sinh và quỹ ETF (quỹ giao dịch hoán đổi), tại Việt Nam, trên thị trường vàng, những công cụ này chưa được sử dụng, chủ yếu giao dịch vàng vật chất.

(vi) Hệ thống tài chính đang phát triển của Việt Nam còn thiếu nhiều công cụ đầu tư hấp dẫn. Nhiều người Việt có tâm lý vẫn ưa thích vàng như một nơi trú ẩn an toàn, đặc biệt lúc kinh tế có dấu hiệu bất ổn.

Giải pháp bình ổn thị trường vàng

Trước những biến động khó lường của thị trường vàng trong nước và thế giới, ngày 27/12/2023, Công điện 1426/CĐ-TTg do Thủ tướng Chính phủ ký, yêu cầu Ngân hàng Nhà nước đánh giá tổng thể, toàn diện về thị trường vàng trong nước và công tác quản lý nhà nước về thị trường vàng. Thực hiện ngay các giải pháp theo quy định để bình ổn thị trường vàng; khẩn trương có giải pháp hiệu quả để quản lý, điều hành giá vàng nguyên tắc thị trường, không để tình trạng chênh lệch giữa giá vàng miếng trong nước và vàng quốc tế ở mức cao như thời gian vừa qua ảnh hưởng tiêu cực đến điều hành kinh tế vĩ mô, đồng thời tăng cường công tác thanh kểm tra, kiểm soát, giám sát chặt chẽ, toàn diện có trọng tâm, trọng điểm đối với thị trường vàng… Từ tháng 2 đến nay, Chính phủ liên tiếp đưa ra thông báo yêu cầu xử lý ngay chênh lệch giá vàng miếng, với trọng tâm là việc thực hiện các giải pháp trong Nghị định số 24/2012/NĐ-CP phù hợp với bối cảnh hiện tại.

Trước yêu cầu đặt ra, Ngân hàng Nhà nước đã thực hiện các giải pháp bao gồm thanh tra, kiểm tra đối với thị trường vàng và các doanh nghiệp kinh doanh vàng, đồng thời đánh giá lại Nghị định số 24/2012/NĐ-CP. Đặc biệt, Ngân hàng Nhà nước đã khởi động lại việc đấu thầu vàng miếng từ ngày 19/4/2024 nhằm tăng nguồn cung vàng ra thị trường. Đến ngày 27/5/2024, Ngân hàng Nhà nước đã tổ chức 9 phiên đấu thầu, cung ứng ra thị trường 48.500 lượng vàng SJC, tương đương hơn 1,8 tấn vàng. Tuy nhiên, chênh lệch giữa giá vàng miếng SJC trong nước và giá vàng thế giới vẫn ở mức cao, khoảng 20%. Mục tiêu của đấu thầu vàng không đạt. Do đó, Ngân hàng Nhà nước thay đổi phương thức ổn định thị trường vàng bằng cách bán vàng miếng SJC trực tiếp tới người dân thông qua 4 ngân hàng thương mại nhà nước và Công ty SJC bán ra thị trường theo giá Ngân hàng Nhà nước quy định, các ngân hàng không kiếm lời trong nghiệp vụ ủy thác này

Ngân hàng Nhà nước đã làm chủ quá trình thu hẹp chênh lệch giá vàng trong nước và thế giới. Ngân hàng Nhà nước hoàn toàn có đủ khả năng cung ứng về số lượng vàng vì đang là người độc quyền nhập khẩu vàng và đủ khả năng nhập khẩu vàng để cung ứng cho thị trường. Theo thống kê của Hội đồng Vàng thế giới, lượng vàng nhập khẩu để đáp ứng nhu cầu của nước ta chỉ khoảng 30 tấn đến 40 tấn/năm, tương đương khoảng hơn 3 tỷ USD, là một khối lượng rất nhỏ so với kim ngạch nhập khẩu hiện tại của Việt Nam khoảng 200 tỷ USD và so với dự trữ ngoại tệ của Ngân hàng Nhà nước là 100 tỷ. Qua con số đó cho thấy Ngân hàng Nhà nước có thể làm chủ nguồn cung. Các ngân hàng thương mại nhà nước đại diện cho lợi ích của Nhà nước nên sẵn sàng chấp thuận bán vàng phi lợi nhuận. Do đó, qua các phiên bán, chênh lệch giá vàng trong nước và thế giới cho đến nay đã được thu hẹp khoảng còn gần 6 triệu đồng/lượng.

Việc nhập khẩu vàng chính ngạch sẽ giải quyết được vấn đề thiếu hụt nguồn cung, nhưng Ngân hàng Nhà nước phải chi hơn 3 tỷ USD cho mục đích này. Việc dùng ngoại hối dự trữ nhà nước để nhập khẩu vàng là không hợp lý, bởi vàng không phải là hàng hóa thiết yếu của nền kinh tế. Hơn nữa, nhập khẩu vàng về bán cho dân, số lượng vàng này sẽ nằm bất động trong dân, khó có thể chuyển hóa thành nguồn lực tài chính để phục vụ đầu tư sản xuất phát triển kinh tế. Chúng ta coi đây là giải pháp tình thế cấp bách trong ngắn hạn, không phải là giải pháp căn cơ để ổn định thị trường vàng trong lâu dài.

Tuy nhiên, thực tế đang tồn tại một mâu thuẫn khác là dù không cho nhập khẩu vàng chính ngạch, Nhà nước cũng không thể chặn hoàn toàn vàng lậu qua đường tiểu ngạch, khi giá vàng trong nước chênh lệch quá lớn so với giá vàng thế giới. Chênh lệch giá vàng trong nước và thế giới càng cao, tình trạng vàng lậu càng phức tạp và một lượng ngoại tệ nhất định vẫn chảy qua biên giới, tác động lên tỷ giá USD/VND trên thị trường tự do. Theo chúng tôi, Ngân hàng Nhà nước chỉ nhập khẩu một lượng vàng đủ để ổn định thị trường khi cán cân thanh toán thặng dư tương đối tốt và áp lực tỷ giá được giảm bớt.

Từ những nội dung Công điện của Thủ tướng Chính phủ, để bình ổn thị trường vàng, trước hết, cần thay đổi nhận thức và tư duy quản lý, điều hành thị trường vàng theo nguyên tắc thị trường. Thay đổi tư duy trước hết cần quán triệt các nguyên tắc quản lý thị trường vàng trong nền kinh tế thị trường: (i) Để hạn chế vàng hóa, đô la hóa nền kinh tế, chúng ta cần hướng tới phát triển một thị trường lành mạnh và hạn chế đầu cơ vàng; (ii) Ngân hàng Nhà nước chỉ thực hiện chức năng quản lý và hoạch định chính sách chỉ điều tiết dự trữ ngoại hối bằng vàng theo Pháp lệnh ngoại hối, Luật Ngân hàng Nhà nước, Luật Các tổ chức tín dụng mà không tham gia sản xuất kinh doanh hoặc điều tiết thị trường bằng các biện pháp hành chính, không trực tiếp cạn dự việc kinh doanh của các doanh nghiệp; (iii) Các doanh nghiệp đáp ứng đủ điều kiện sản xuất - kinh doanh thì phải để họ tự hoạt động theo cơ chế thị trường. Nhà nước chỉ quản lý chất lượng (tuổi vàng), trọng lượng, nhãn hiệu như các doanh nghiệp đã đăng ký, cho phép nhiều thương hiệu cũng tồn tại thay vì độc quyền. Khi đã quy định điều kiện kinh doanh thì không được đẻ ra các thủ tục xin - cho, cấp giấy phép con; (iv) Thị trường vàng Việt Nam phải liên thông với thị trường vàng thế giới, phải loại bỏ yếu tố giá cách biệt như hiện nay bằng giải pháp thị trường. Cung phải gắn với cầu, tiến tới tự do hóa xuất nhập khẩu, Nhà nước chỉ điều tiết bằng chính sách như các nước khác trên thế giới; (v) Phải dần chuyển đổi từ thị trường vàng vật chất sang thị trường vàng có nhiều sản phẩm phái sinh, tạo cho các doanh nghiệp và nhà đầu tư có thêm nhiều công cụ bảo hiểm rủi ro và hội nhập, tiếp cận được những sản phẩm tài chính thông dụng trên thị trường quốc tế; (vi) Bảo đảm quyền sở hữu vàng hợp pháp của tổ chức và cá nhân như quyền nắm giữ, chuyển nhượng, thế chấp, cầm cố… theo quy định của pháp luật,  đồng thời phải hạn chế việc sử dụng vàng làm phương tiện thanh toán.

Quản lý thị trường vàng phải có những giải pháp thích hợp để huy động nguồn lực vàng rất lớn trong dân cư (khoảng 500 tấn) phục vụ phát triển kinh tế xã hội. Theo chúng tôi, cần thực hiện các giải pháp sau:

- Khẩn trương sửa đổi Nghị định số 24/2012/NĐ-CP để loại bỏ những bất cập hiện nay. Nghị định sửa đổi lần này phải đề cập toàn diện hơn các sản phẩm và dịch vụ tài chính liên quan tới vàng chứ không đơn thuần chỉ quản lý vàng miếng và vàng trang sức;

- Trả lại sản xuất, kinh doanh vàng miếng cho các doanh nghiệp. Ngân hàng thương mại không đóng vai trò đầu mối kinh doanh vàng miếng, mà chỉ nên triển khai các sản phẩm phái sinh (với điều kiện đủ kinh nghiệm, trình độ chuyên môn), còn nếu muốn kinh doanh vàng miếng nên thành lập công ty vàng độc lập;

- Tạo lập một hệ thống phân phối trên thị trường cho phép người dân ở mọi vùng miền đều được hưởng lợi, có điều kiện giao dịch thuận lợi. Tạo sân chơi bình đẳng cho mọi thành phần kinh tế, phục vụ đông đảo nhân dân từ thành thị đến nông thôn;

- Chống vàng hóa không thể bằng giải pháp hành chính mà là phải chuyển hướng từ giao dịch vàng miếng sang giao dịch các sản phẩm khác của vàng (chứng chỉ vàng, công cụ phái sinh...) trên một trung tâm giao dịch tập trung. Do vậy, cần sớm cho phép Sở Giao dịch hàng hóa giao dịch mặt hàng vàng kỳ hạn thông qua Hợp đồng kỳ hạn tiêu chuẩn như các quốc gia tiên tiến trên thế giới. Các thành viên tham gia phải đáp ứng những tiêu chuẩn chặt chẽ, được phép xuất nhập khẩu vàng. Điều này sẽ không phải tốn kém chi phí để nhập vàng vật chất về bán cho dân.

- Hiện có quan điểm cần đánh thuế giao dịch vàng, không chỉ giảm nhu cầu về vàng của người dân và các nhà đầu tư, ngăn chặn đầu cơ và thao túng giá vàng mà còn tạo điều kiện cho ngân sách nhà nước có thêm nguồn thu, mà còn là sự công bằng giữa các kênh đầu tư vàng - chứng khoán - bất động sản, là phương sách để chống "vàng hóa" nền kinh tế. Không đồng tình với quan điểm đánh thuế giao dịch vàng cho rằng việc đánh thuế giao dịch vàng sẽ làm tăng thêm gánh nặng cho người mua vàng, tăng thêm mức chênh lệch giữa giá vàng trong nước so với giá vàng thế giới, người dân sẽ hạn chế bán vàng. Điều này sẽ làm cho vàng nằm im trong dân không chuyển nguồn vàng thành nguồn lực tài chính phục vụ cho sản xuất kinh doanh, đồng thời hạn chế nguồn cung vàng trong nền kinh tế. Do vậy, đề xuất đánh thuế giao dịch vàng cần cân nhắc thận trọng.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Nghị định số 24/2012/NĐ-CP ngày 3/4/2012 của Chính phủ về Quản lý hoạt động kinh doanh vàng;

2. Công điện số 1426/CĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về các giải pháp quản lý thị trường vàng;

3. Một số giải pháp quản lý thị trường và giá vàng trong thời gian vừa qua - Cục Quản lý giá - Bộ Tài chính;

4. Thị trường vàng dần bình ổn, Báo Nhân dân điện tử ngày 07/6/2024;

5. Nhiều giải pháp để điều tiết thị trường vàng, Trang Thông tin điện tử - Ban Kinh tế Trung ương, ngày 08/4/2024.

PV