Ông đánh giá như thế nào về vai trò của khối doanh nghiệp nhà nước trong nền kinh tế nước ta hiện nay?

Tới nay, doanh nghiệp nhà nước là lực lượng vật chất quan trọng của kinh tế nhà nước, đóng góp lớn vào phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm an ninh quốc phòng, an sinh xã hội, thực hiện các nhiệm vụ chính trị quan trọng do Đảng và Nhà nước giao, thể hiện vai trò nòng cốt trong một số ngành, lĩnh vực và tạo nguồn thu đáng kể cho ngân sách nhà nước, góp phần dẫn dắt, tạo động lực cho khu vực kinh tế ngoài nhà nước phát triển.

Đặc biệt, chúng ta có thể thấy rõ trong giai đoạn dịch bệnh COVID-19, vai trò của khu vực doanh nghiệp nhà nước đã được phát huy, thể hiện rất rõ nét và hoàn thành tốt các nhiệm vụ được giao; vừa duy trì hoạt động sản xuất, kinh doanh, góp phần bảo đảm an sinh xã hội, ổn định kinh tế vĩ mô, kiểm soát lạm phát, bảo đảm các cân đối lớn của nền kinh tế vừa tích cực tham gia phòng, chống dịch bệnh với tinh thần trách nhiệm cao, phản ứng chính sách kịp thời, bám sát thực tiễn để tham mưu, đề xuất với Chính phủ tháo gỡ các ách tắc, vướng mắc cho doanh nghiệp, góp phần giải quyết khó khăn cho đất nước.

Bối cảnh kinh tế trong và ngoài nước đã và đang có những tác động ra sao tới doanh nghiệp nhà nước, thưa ông?

Kinh tế nước ta đang có sự chuyển mình nhanh chóng từ nền kinh tế truyền thống sang nền kinh tế số, Chính phủ đang thực hiện các chính sách cải cách mạnh mẽ để thúc đẩy nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và quản lý tốt hơn các doanh nghiệp nhà nước… Hơn nữa, bối cảnh thế giới còn nhiều bất định với những biến động lớn về địa chính trị, khủng hoảng kinh tế và biến đổi khí hậu… ảnh hưởng sâu sắc đến chuỗi cung ứng và tạo sự cạnh tranh gay gắt.

Quá trình đổi mới và bối cảnh kinh tế như trên đang khiến các doanh nghiệp nhà nước đứng trước nhiều yêu cầu và thách thức để tiếp tục tồn tại và phát triển. Đó là doanh nghiệp nhà nước cần đổi mới sáng tạo, cải thiện năng suất và hiệu quả để cạnh tranh với khu vực tư nhân và thu hút đầu tư. Cùng với đó, cần đổi mới công nghệ, áp dụng công nghệ hiện đại và tự động hóa trong sản xuất và quản lý để tăng cường hiệu suất. Đặc biệt là phải chuyển đổi số, áp dụng chuyển đổi số trong quản lý và hoạt động kinh doanh để nâng cao khả năng thích ứng và cạnh tranh.

Bên cạnh đó, trong bối cảnh thu hút đầu tư nước ngoài, các doanh nghiệp nhà nước phải  tăng tính minh bạch và trách nhiệm giải trình, tăng cường tính minh bạch trong hoạt động tài chính và quản lý. Nghĩa là, cần có hệ thống báo cáo và kiểm soát tài chính minh bạch để xây dựng lòng tin từ cổ đông và công chúng.

Khi thị trường quốc tế còn nhiều khó khăn thì các doanh nghiệp nhà nước phải đổi mới mô hình kinh doanh, tìm kiếm các mô hình kinh doanh mới, phù hợp với xu hướng thị trường và nhu cầu khách hàng, đồng thời đáp ứng các yêu cầu về phát triển bền vững, đảm bảo hoạt động kinh doanh, không chỉ mang lại lợi nhuận mà còn có trách nhiệm với môi trường và xã hội để thích ứng với các yêu cầu ngày càng cao của thị trường xuất nhập khẩu hiện nay.

Theo ông, đâu là những khó khăn của các doanh nghiệp nhà nước trong quá trình thực hiện những yêu cầu trên?

Vấn đề dễ nhận thấy nhất là khó khăn trong quản lý đổi mới do việc thay đổi thói quen làm việc và văn hóa tổ chức có thể gặp nhiều trở ngại từ phía lãnh đạo và nhân viên. Có thể những nhóm lợi ích trong doanh nghiệp nhà nước không đồng tình với những thay đổi hoặc gây khó khăn cho quá trình đổi mới. Nhiều doanh nghiệp nhà nước vẫn gặp phải vấn đề về quản lý và điều hành, dẫn đến lãng phí nguồn lực, hoạt động không hiệu quả, nhất là vấn đề nguồn nhân lực khi áp dụng những công nghệ mới.

Hơn nữa, do những quy định pháp luật và mô hình kinh doanh nhiều đặc thù, không ít doanh nghiệp nhà nước có thể gặp khó khăn trong việc tiếp cận nguồn vốn, đặc biệt là trong bối cảnh kinh tế không ổn định. Thiếu nguồn lực đầu tư, nhất là việc thực hiện các chương trình đổi mới cần nguồn vốn lớn, nên nhiều doanh nghiệp nhà nước gặp khó khăn.

Hoạt động của các doanh nghiệp nhà nước còn chịu sự cạnh tranh từ khu vực tư nhân và khu vực doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (FDI), trong khi khối doanh nghiệp nhà nước phải chịu áp lực từ sự thay đổi trong chính sách quản lý; nhiều doanh nghiệp còn gặp áp lực từ cổ phần hóa, thoái vốn và tái cấu trúc nên có thể gây ra xáo trộn trong hoạt động.

Để khắc phục và đổi mới hoạt động của các doanh nghiệp nhà nước, xin ông cho biết cần những giải pháp như thế nào?

Đổi mới doanh nghiệp nhà nước lâu nay không chỉ là cần thiết, mà còn là một nhiệm vụ chiến lược để đảm bảo sự phát triển và tồn tại của doanh nghiệp nhà nước trong nền kinh tế hiện đại. Dù một vài năm gần đây, với sự chỉ đạo quyết liệt của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ và nỗ lực của các bộ, cơ quan, doanh nghiệp, công tác đổi mới, nâng cao hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp nhà nước đã đạt được một số kết quả tích cực. Nhưng còn một số bất cập, hạn chế còn tồn tại nên cần phải có những giải pháp mới và tạo sự đột phá hơn.

Nhìn lại việc tái cơ cấu doanh nghiệp nhà nước những năm qua thì thấy công tác này chủ yếu triển khai bề rộng, mới chỉ quan tâm tới việc giảm số lượng các doanh nghiệp nhà nước, chưa đi sâu vào giải quyết mục tiêu chính của tái cơ cấu. Hầu hết doanh nghiệp mà Nhà nước nắm giữ 100% vốn chưa có sự thay đổi về chất, chủ yếu thay đổi về tên gọi, hình thức pháp lý như công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên; các tập đoàn, tổng công ty, công ty mẹ - công ty con còn tồn tại nhiều yếu kém về tài chính, nhân lực, quản lý.

Vì thế, công tác này thời gian tới cần xác định rõ ràng vai trò của doanh nghiệp nhà nước, rà soát và xác định định hướng của doanh nghiệp nhà nước trong nền kinh tế, đảm bảo doanh nghiệp nhà nước hoạt động hiệu quả, không chồng chéo với khu vực kinh tế tư nhân.

Đồng thời, cần phân định rõ ngành, nghề mà Nhà nước cần nắm giữ. Phân định rõ những ngành nào Nhà nước cần nắm giữ 100% vốn, ngành nào cần nắm giữ cổ phần chi phối, ngành nào không cần. Thông qua đó, thu hẹp số lượng ngành, nghề, lĩnh vực kinh doanh cần có doanh nghiệp nhà nước. Chúng ta chỉ nên tập trung hoạt động của doanh nghiệp nhà nước vào một số ngành, nghề, lĩnh vực đảm bảo lợi ích kinh tế quốc gia, quốc phòng, an ninh, dịch vụ công ích, kết cấu hạ tầng, khoa học công nghệ cao.

Chính phủ cũng cần sớm ban hành đầy đủ các cơ chế, đặc biệt là các cơ chế xác định chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn của cơ quan quản lý đại diện vốn nhà nước tại doanh nghiệp nhà nước, đơn vị đại diện có chức năng đến đâu, có quyền như thế nào cần được xác định và thể chế hóa. Qua đó tối ưu hóa nguồn lực, tập trung vào các lĩnh vực, ngành nghề có lợi thế cạnh tranh, giảm thiểu các hoạt động không hiệu quả.

Ngoài ra, cần đẩy nhanh việc xử lý nợ, thoái vốn, hiệu quả, công khai, minh bạch; có cơ chế giám sát, phát hiện, xử lý kịp thời những vi phạm trong quá trình triển khai thực hiện. Tiếp tục đẩy mạnh cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước theo hướng thực chất và hiệu quả.

Việc cơ cấu, sắp xếp, cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước phải dựa trên nguyên tắc kinh tế thị trường. Nghiên cứu và sửa đổi những quy định không phù hợp đang cản trở quá trình cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước, trong đó, trước hết, liên quan đến vấn đề xác định giá trị doanh nghiệp, chọn đối tác chiến lược, bán cổ phần ưu đãi cho người lao động, tăng tính xã hội ngay trong công ty cổ phần.

Các doanh nghiệp nhà nước cũng cần tích cực đổi mới công nghệ, bởi đây là yếu tố then chốt để nâng cao hiệu quả hoạt động, cạnh tranh và đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững trong bối cảnh mới. Chính phủ đã có nhiều chính sách hỗ trợ doanh nghiệp nhà nước nâng cao công nghệ, nhưng việc triển khai còn chậm và chưa đồng bộ. Do đó, các doanh nghiệp nhà nước cần tăng cường đầu tư vào nghiên cứu và phát triển (R&D); tìm kiếm cơ hội hợp tác với các doanh nghiệp công nghệ để nâng cao năng lực cạnh tranh…

Ngoài ra, các doanh nghiệp nhà nước cần nâng cao năng lực quản lý, đẩy mạnh công tác đào tạo nguồn nhân lực, cũng như đảm bảo minh bạch trong hoạt động, tài chính của doanh nghiệp nhà nước để tạo sự tin tưởng từ cộng đồng.

Trước những thách thức về cạnh tranh, các cơ quan quản lý nên khuyến khích các hình thức hợp tác giữa doanh nghiệp nhà nước và khu vực tư nhân để tăng cường hiệu quả đầu tư, chia sẻ rủi ro… Cũng như nên sử dụng các công cụ tiếp thị hiện đại để nâng cao khả năng tiếp cận và nhận diện thương hiệu; tìm kiếm và xây dựng các kênh phân phối mới để tăng trưởng doanh thu.

Có thể thấy, đổi mới doanh nghiệp nhà nước không chỉ là nhiệm vụ của riêng các doanh nghiệp mà còn cần sự hỗ trợ từ phía Nhà nước, các tổ chức xã hội và cộng đồng doanh nghiệp. Việc thực hiện các giải pháp trên sẽ giúp doanh nghiệp nhà nước phát triển bền vững, đóng góp tích cực vào sự phát triển kinh tế của đất nước. Để thành công trong quá trình đổi mới trong bối cảnh mới cần có sự quyết tâm cao từ Đảng, Nhà nước, Chính phủ và lãnh đạo các doanh nghiệp nhà nước.

Xin cảm ơn ông!

Hương Dịu (thực hiện)