cùng với sự nỗ lực của Chính
phủ, các ngành, các cấp, các địa phương, sự phấn đấu của DN và người dân, hoạt
động tài chính - ngân sách năm 2010 đã đạt được nhiều kết quả khả quan, đóng
góp tích cực cho thành công chung của kết quả thực hiện nhiệm vụ kinh tế - xã hội năm 2010. Những điểm sáng của "bức tranh "
tài chính - ngân sách năm 2011 như sau:
1. Thực hiện chính sách tài khóa chủ động, chặt
chẽ
Chính sách tài chính - NSNN
trong năm 2010 đã được thực hiện theo hướng chủ động, linh hoạt, nhưng thận
trọng hơn so với năm 2009 nhằm ổn định kinh tế vĩ mô, kiểm soát nhập siêu và
ngăn chặn lạm phát ở mức cao. Những giải pháp tài khóa nhằm khắc phục ảnh hưởng
khủng hoảng kinh tế - tài chính toàn cầu trong năm 2009 như miễn, giảm, giãn
thuế đã dừng thực hiện (trừ thuế thu nhập DN của các DN nhỏ và vừa, DN sản
xuất, gia công dệt, may, da, giầy, dép được tiếp tục giãn nộp thêm 3 tháng).
Điều chỉnh thuế nhập khẩu linh hoạt, phù hợp cam kết quốc tế nhằm khuyến khích xuất
khẩu, hạn chế nhập siêu, giảm áp lực tăng giá tiêu dùng trong nước, như tăng
thuế đối với các nhóm mặt hàng cần kiểm soát và hạn chế nhập khẩu (nông sản,
thực phẩm, vật liệu xây dựng...), giảm thuế nhập khẩu đối với vật tư, nguyên
liệu đầu vào cho sản xuất và tiêu dùng (như vật tư để sản xuất hàng điện tử,
điện lạnh, xăng, dầu...). Phối hợp chính sách tài khóa và chính sách tiền tệ
nhằm điều hành lãi suất và tỷ giá ở mức hợp lý, huy động vay của Chính phủ trên
cơ sở tiến độ giải ngân, tránh đọng vốn, tăng chi phí trả lãi và gia tăng áp
lực cho thị trường.
2. Thu ngân sách tiếp tục lập
kỷ lục mới
Vượt qua muôn vàn khó khăn
trong bối cảnh hậu khủng hoảng kinh tế, năm 2010 khép lại bằng nhiều điểm sáng
trong hoạt động thu NSNN của ngành Tài chính, đóng góp quan trọng vào việc duy
trì tốc độ tăng trưởng GDP, đảm bảo an sinh xã hội. Mặc dù bước sang năm 2010,
tình hình kinh tế còn tiếp tục khó khăn, nhưng trên cơ sở quán triệt các Nghị
quyết của Đảng, Quốc hội và Chính phủ, các địa phương đã tích cực triển khai
các giải pháp để hoàn thành kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội và dự toán
NSNN năm 2010, trong đó đặc biệt chú trọng tháo gỡ khó khăn về thủ tục hành
chính, tiếp cận vốn, mặt bằng sản xuất, bến bãi, kho chứa hàng, nguồn nhân
lực,... tạo môi trường thuận lợi để DN đầu tư phát triển sản xuất - kinh doanh,
tăng nguồn thu cho ngân sách; đồng thời chủ động chỉ đạo công tác quản lý thu
thuế, tổ chức thực hiện thu quyết liệt ngay từ đầu năm; tích cực đôn đốc thu nợ
đọng, hướng dẫn các DN thực hiện nghiêm chế độ kê khai, nộp thuế... nhờ vậy,
kết quả thu ngân sách năm 2010 đạt khá. Tổng thu cân đối NSNN ước vượt 14,4%
(66.600 tỷ đồng) so với dự toán, tăng 19,4% so với năm 2009. Các địa phương đều
thu nội địa đạt và vượt dự toán năm 2010 được giao: So với thực hiện năm 2009,
ước thực hiện thu nội địa năm 2010 có thêm 4 địa phương có số thu trên 5.000 tỷ
đồng (Đà Nẵng, Quảng Ngãi, Quảng Ninh, Hải Phòng); thêm 4 tỉnh có số thu từ
3.000-5.000 tỷ đồng là Bắc Ninh, Thanh Hóa, Nghệ An và Long An; 3 tỉnh mới vào
nhóm có số thu từ 1.000-3.000 tỷ là Bắc Giang, Hà Tĩnh và Hà Nam); số tỉnh có
số thu dưới 500 tỷ đồng giảm từ 10 xuống còn 6, giảm 4 gồm Trà Vinh, Quảng Trị,
Tuyên Quang và Hậu Giang. Đây là nỗ lực phấn đấu lớn của các cấp, các ngành và
các địa phương.
3. Chi ngân sách chủ động và hiệu quả
Chi ngân sách, đã bảo đảm
thực hiện các nhiệm vụ chi theo dự toán được duyệt và xử lý các nhiệm vụ cấp
bách phát sinh như phòng, chống, khắc phục thiên tai, hạn hán những tháng đầu
năm và lũ lụt ở miền Trung những tháng cuối năm 2010; tăng kinh phí phòng chống
tái phát dịch cúm gia cầm và dập dịch lở mồm long móng gia súc; tăng chi an
sinh xã hội, đầu tư nâng cấp đê kè, bổ sung dự trữ quốc gia, đảm bảo các nhiệm
vụ quốc phòng, an ninh... Tổng kinh phí NSNN chi cho an sinh xã hội năm 2010
ước khoảng 72.120 tỷ đồng, tăng gần 5% so với năm 2009. NSNN đã chi cho công
tác phòng chống, khắc phục hậu quả thiên tai, dịch bệnh trong năm 2010 khoảng
5.400 tỷ đồng, trong đó NSTƯ chi khoảng 3.500 tỷ đồng. Ngoài ra, đã xuất dự trữ
quốc gia cấp không thu tiền trên 81,4 nghìn tấn gạo để cứu trợ nhân dân vùng
thiếu đói giáp hạt và bị thiệt hại do thiên tai; cấp hàng trăm nghìn liều vắc
xin phòng chống dịch bệnh gia súc... góp phần ổn định và cải thiện đời sống
nhân dân, đặc biệt là đối với người nghèo, đồng bào vùng dân tộc thiểu số, vùng
sâu, vùng xa.
4. Giải ngân vốn đầu tư XDCB
chuyển biến khả quan
Giải ngân vốn đầu tư xây dựng
cơ bản (XDCB) chuyển biến khả quan khi kết quả giải ngân vốn đầu tư XDCB năm
2010 đạt khá hơn so với các năm trước, nhờ đó sớm hoàn thành nhiều công trình
kết cấu hạ tầng và tạo thêm cơ sở sản xuất mới, góp phần thúc đẩy chuyển dịch
cơ cấu kinh tế và phục hồi tăng trưởng. Ước thực hiện cả năm, giải ngân vốn
ngân sách đạt khoảng 92-95% dự toán; vốn trái phiếu Chính phủ đạt 100% dự toán
(năm 2009 tương ứng là 85% và 81,5%).
Điểm đáng quan tâm là năm 2010, nhiều cơ chế, chính sách thuộc lĩnh vực
đầu tư XDCB đã được bổ sung, sửa đổi và bắt đầu có hiệu lực thi hành như: cơ
chế đấu thầu, cơ chế quản lý chi phí dự án, cơ chế quản lý hợp đồng xây dựng...
Trong bối cảnh đó, để thực hiện kiểm soát chi và đẩy nhanh tiến độ giải ngân,
hệ thống KBNN đã có nhiều biện pháp chủ động đẩy nhanh tiến độ giải ngân vốn
XDCB. Đồng thời, thường xuyên nắm bắt những khó khăn, vướng mắc phát sinh tại
cơ sở để kịp thời xử lý, tháo gỡ, như: hướng dẫn việc kiểm soát, thanh toán vốn
trái phiếu Chính phủ thuộc kế hoạch năm 2009 kéo dài sang năm 2010, hướng dẫn
thanh toán vốn kéo dài sang năm 2010 đối với nguồn vốn ứng trước, hướng dẫn
kiểm soát thanh toán đối với các dự án do các tổ chức nước ngoài tài trợ...
5. Bội chi ngân sách giảm dần
Điều đáng mừng là bội chi
NSNN năm 2010 giảm xuống còn 5,8% GDP (giảm 0,4% so với dự toán và giảm 1,1%
GDP so với thực hiện năm 2009), tạo điều kiện giảm dần bội chi trong các năm
sau. Các khoản chi ngoài cân đối NSNN,
vay về cho vay lại, bảo lãnh vay của Chính phủ, các quỹ tài chính ngoài ngân
sách, các khoản vay của chính quyền địa phương, các khoản tạm ứng ngân sách
được quản lý chặt chẽ theo đúng quy định của pháp luật. An ninh tài chính quốc
gia được đảm bảo. Việc bố trí thanh toán nợ hàng năm đều đảm bảo đầy đủ, đúng hạn,
không có nợ xấu.
Về vấn đề giảm bội chi ngân
sách, thực tế cho thấy hiện nay yêu cầu đầu tư xây dựng hạ tầng kinh tế - xã
hội để tạo điều kiện phát triển kinh tế là rất lớn, đồng thời phải thực hiện
"giải quyết công bằng xã hội trong từng bước phát triển" theo Nghị
quyết của Đảng, nên chưa thể giảm nhanh bội chi. Tuy nhiên, để tăng cường ổn
định kinh tế vĩ mô và an ninh tài chính quốc gia, theo Bộ Tài chính sẽ giảm dần
tỷ lệ bội chi ngân sách để trung bình giai đoạn 2011-2015 bội chi ở mức dưới 5%GDP.
Việc tăng bội chi và phát
hành trái phiếu Chính phủ thời gian qua dẫn đến nợ Chính phủ và nợ công tăng
(đến hết 31/12/2010, dư nợ Chính phủ bằng 44,3%GDP, dư nợ quốc gia bằng
42,2%GDP và dư nợ công bằng 56,6%GDP). Tuy nhiên, xét về cơ cấu, tỷ trọng huy
động vay nợ trong nước ngày càng tăng, vay nợ nước ngoài giảm; các khoản vay
nước ngoài của Chính phủ phần lớn đều có thời hạn dài, lãi suất ưu đãi (vay dài
hạn, lãi suất ưu đãi (ODA) là chủ yếu - chiếm 75%), việc bố trí thanh toán nợ
hàng năm đều bảo đảm đầy đủ, đúng hạn, không có nợ xấu. Hiện tại, Bộ Tài chính
đang chủ trì xây dựng Chiến lược Nợ quốc gia đến năm 2020, tầm nhìn đến năm
2030, trong đó có dự kiến những thay đổi cơ cấu nợ trong tương lai, đặc biệt
khi nước ta đã ra khỏi nhóm nước nghèo, duy trì dư nợ hợp lý, sử dụng vay nợ
hiệu quả, đảm bảo an ninh tài chính quốc gia.
6. Huy động vốn cho NSNN và
đầu tư phát triển cao hơn nhiều so với năm 2009
Năm 2010, Bộ Tài chính đã chủ
động và tích cực thực hiện nhiều biện pháp nhằm tăng khả năng huy động vốn từ
nguồn trái phiếu Chính phủ, tín phiếu kho bạc. Kết quả huy động vốn cho NSNN và
đầu tư phát triển năm 2010 đạt hơn 90% kế hoạch, riêng huy động trái phiếu
Chính phủ tăng hơn 3,5 lần so với năm 2009, qua đó vừa đảm bảo vốn cho đầu tư
phát triển và bù đắp bội chi NSNN, vừa hút vốn- giảm áp lực lạm phát. Đồng
thời, trái phiếu Chính phủ phát hành năm 2010 chủ yếu tập trung vào kỳ hạn dài
(3 năm, 5 năm), lãi suất huy động trái phiếu Chính phủ những tháng cuối năm
thấp hơn đầu năm trong khoảng 1,35% - 2% và lãi suất trái phiếu Chính phủ được
điều hành luôn thấp hơn lãi suất thị trường (khoảng 2% so với lãi suất cho vay
của các ngân hàng thương mại) nên đã góp phần thực hiện mục tiêu kiềm chế lạm
phát và giảm lãi suất của nền kinh tế. Kết quả huy động vốn năm 2010 là rất ý
nghĩa bởi nhiệm vụ huy động vốn cho NSNN và cho đầu tư phát triển năm 2010
Chính phủ giao cho Bộ Tài chính rất nặng nề (kế hoạch sau điều chỉnh là 95.000
tỷ đồng) trong khi đó bối cảnh nền kinh tế vĩ mô của nước ta còn chưa ổn định,
thị trường tài chính - tiền tệ còn khó khăn, tỷ giá biến động mạnh.
Mặc dù đã đạt được những kết
quả tích cực, nhưng có thể thấy công tác tài chính - ngân sách trong năm qua
vẫn còn những mặt hạn chế, yếu kém trong điều hành, quản lý tài chính - ngân
sách, thể hiện cụ thể ở những mặt sau:
- Việc quản lý thuế mặc dù đã
được chú trọng, nhưng giám sát chất lượng kê khai còn hạn chế, vẫn còn trường
hợp kê khai không đúng, không đủ, hạch toán sai lệch kết quả tài chính để trốn
lậu thuế; buôn lậu, gian lận thương mại,... vẫn chưa được đẩy lùi.
- Tình trạng Bộ, ngành, địa
phương bố trí vốn đầu tư dàn trải, phân tán chưa được khắc phục và xử lý triệt
để. Tình trạng xin ứng vốn của các Bộ, địa phương rất lớn, tạo áp lực cho việc
điều hành tài chính - ngân sách và ổn định kinh tế vĩ mô. Một số đơn vị chưa
thực hiện nghiêm túc các kiến nghị của Thanh tra, Kiểm toán Nhà nước.
- Công tác kiểm soát, bình ổn
giá còn gặp khó khăn do sự phối hợp giữa các bộ, ngành, địa phương còn thiếu
chặt chẽ, còn vướng mắc về cơ chế, chính sách trong việc đăng ký giá, chế tài
xử lý đối với những DN vi phạm...
- Cơ chế quản lý tài chính DN
còn chồng chéo, chưa rõ ràng trong chức năng đại diện chủ sở hữu vốn; công tác
thanh tra, kiểm tra đối với tập đoàn, tổng công ty cũng còn trùng lắp; đầu tư
của DN còn dàn trải; hiệu quả sử dụng vốn và tài sản nhà nước tại nhiều tập
đoàn, tổng công ty chưa cao./.